Schrijver Rinus Spruit

Ook hij was tientallen jaren ‘ziekelijk verlegen’. Net als zijn hoofdpersoon Maarten Kostwinder in de prachtige roman Valavond van een nestblijver: over het langzame proces van volwassen worden, en over Zeeland, zijn thuis. Schrijver Rinus Spruit (1946) heeft zich bekwaamd in autofictie maar samenvallen met zijn personages, dát doet hij niet.

Je werkte als verpleegkundige, buschauffeur en journalist. En je bent fotograaf. Toen debuteerde je in 2009 als schrijver met De rietdekker. Je was 63 – best bijzonder. Hoe en wanneer ontdekte je de schrijver in je?
“Fotograaf ben ik niet meer. Ooit was ik een verdienstelijk amateurfotograaf en verdiende daar wat geld mee: ik verkocht mijn dia’s aan ansichtkaartenbedrijven. In 2008 verscheen mijn eerste boek met de titel Zwieg stille. Het was het Boekenweekgeschenk voor de provincie Zeeland. Het bleek zo succesvol, dat de Amsterdamse uitgeverij Cossee het in 2009 landelijk ging uitgeven onder de titel De rietdekker.

Eigenlijk had ik mijn hele leven al de gedachte dat ik eens schrijver zou worden. Als kind op de lagere school had ik al een schriftje waarin ik mooie woorden en zinnen schreef die ik later zou willen gaan gebruiken als ik schrijver was. Pas op mijn 50ste ben ik gaan proberen om een boek te schrijven. Dat ging ontzettend moeizaam. Thuis schrijven ging niet goed. Rijdend in de trein ging het beter. Ik nam, na mijn werk overdag als verpleegkundige, avondretours van Goes naar Dordrecht. Maar het allerbeste ging het in de Zeeuwse Bibliotheek in Middelburg, een zitje bij het raam, uitzicht over de stad. Tegen mijn 60ste kreeg ik het voor elkaar en ontstond De rietdekker: een familiegeschiedenis die vooral handelt over het leven van mijn vader, die rietdekker was.”

Wat deed het schrijverschap vervolgens met je, in en na 2009?
“Mijn boek De rietdekker werd zeer goed ontvangen. Het werd in het Duits vertaald, er werd een theaterproductie van gemaakt en is nu al toe aan een zevende druk. Door dat succes besloot ik door te gaan met schrijven: vier jaar later verscheen mijn roman Een dag om aan de balk te spijkeren.

Ik heb nu zeven boeken geschreven: een familiegeschiedenis, vier romans en twee boeken die handelen over het leven van artsen uit de 19de eeuw. Ik ben 79 jaar maar wil nog doorgaan met schrijven. Schrijven is deel van mijn leven geworden. Het geeft zin aan mijn leven en ik houd er een goed gevoel aan over als ik iets tot stand kan brengen, iets kan creëren. Regelmatig laten mensen op straat mij weten dat ze van m’n boek genoten hebben en steevast komt dan de vraag: ‘Komt er nog een boek?’ Dat zijn dingen waar ik blij van word.”

In jouw werk is Zeeland steevast het decor. Je bent er opgegroeid en gebleven. Wat vind je er zo fijn en bijzonder?
“Ik ben in Zeeland geboren en getogen maar heb een tiental jaren in Rotterdam gewoond en gewerkt als verpleegkundige. Zeeland is de plaats waar ik me thuis voel. Mijn voorvaderen hebben er gewoond, ze waren allemaal stro- of rietdekker. Ook de nazaten aan mijn moederszijde waren Zeeuwen.

Wat me in Zeeland aantrekt, is vooral de weidsheid van het landschap. De dijken met bomen. Het ver weg kunnen kijken. De zon zien opkomen en ondergaan. Wat ik niet meer kan missen, is de zee, de Schelde, en de weilanden met koeien. En daarbij de betrekkelijke eenvoud, nuchterheid, wijsheid en soberheid van de doorsnee Zeeuw.”

Je nieuwste roman is Valavond van een nestblijver. Kun je iets zeggen over de titel?
“Valavond is een mooi Vlaams woord dat zoveel betekent als zonsondergang, het einde van de dag. Ik heb aan het woord ‘valavond’ een eigen betekenis gegeven: geen zonsondergang maar de ondergang van een mensenleven. ’Valavond van een nestblijver’ is dus de ondergang van een nestblijver.

Wat het woord ‘nestblijver’ betreft: in de vogelwereld is er sprake van nestvlieders en nestblijvers. Nestvlieders gaan direct nadat ze uit het ei zijn gekropen op avontuur. Nestblijvers kunnen pas na een aantal weken hun nest verlaten. Het etiket ‘nestblijver’ wordt ook wel geplakt op personen die een te sterke ouderbinding hebben en het ouderlijk huis niet kunnen verlaten. In mijn roman noem ik de hoofdpersoon Maarten Kostwinder een nestblijver, hoewel hij niet in het ouderlijk huis bleef wonen. Maar hij verdient die naam omdat hij een dermate sterke band met zijn vader en moeder had, dat hij steeds weer naar het ouderlijk huis terug fladderde.”

Hoofdpersoon is Maarten Kostwinder, een man die verlegen wordt van vrouwen en maar niet volwassen lijkt te worden. In hoeverre herken jij jezelf in hem?
“Maarten Kostwinder was evenals ikzelf de eerste pakweg dertig jaren van zijn leven ziekelijk verlegen. Die pathologische verlegenheid is daarna geleidelijk aan verdwenen. De stoornis in het volwassen worden geldt zowel voor mij als voor de romanfiguur Maarten Kostwinder. Het uit zich vooral in het niet durven nemen van verantwoordelijkheid en het niet loskomen van de ouders en het ouderlijk huis. Ook onzekerheid en besluiteloosheid passen denk ik bij het ‘niet volwassen geworden-syndroom’.”

Centraal staan Maartens relatie met zijn moeder en die met zijn zus. Waarom? Kun je die beschrijven?
“De verhouding die Maarten had met zijn moeder en zijn jongste zus was heel close. Maarten had twee broers en twee zussen maar de verhouding tussen Maarten, zijn jongste zus en zijn moeder was zeer hecht. Het was bijna een op zich zelf staande driehoeksverhouding binnen het gezin. Aan het eind van het boek beschrijf ik hoe na de dood van de moeder er een kink in de kabel komt voor wat betreft de dichte verhouding met de zus. Na het verlies van zijn moeder leek hij ook zijn zus verloren te hebben.”

Maarten kijkt in de roman terug op zijn leven. Veel liep anders dan gepland. Waarom wil hij nu het roer nog omgooien? Wat hoopt hij nog te bereiken?
“Maarten Kostwinder had last van minderwaardigheidsgevoelens. Het gevolg daarvan was dat hij moeite had zich te handhaven in zijn werk en bij het vinden van een vriendin. Een bijverschijnsel van het zich minder voelen was de drang naar macht: het streven naar macht vanuit het gevoel van minder zijn. Dat fenomeen werd beschreven door Alfred Adler, psycholoog/psychiater en tijdgenoot van Sigmund Freud.

Zelf schreef ik meerdere boeken, maar Maarten Kostwinder had, ook toen hij ouder werd, nog nooit een boek geschreven. Wat hij nog hoopte te bereiken, was het schrijven van een boek. Het boek der boeken. Het boek dat alle andere boeken overbodig maakte. Aan het eind van Valavond van een nestblijver begint hij ermee. Hoe dat afloopt, valt in de roman te lezen.”

Maarten heeft wel wat gemeen met de Maarten uit de roman Een dag om aan de balk te spijkeren. Is dat toeval? Of schrijf je eigenlijk misschien memoirs uit je eigen leven?
“Zowel de romans Valavond van een nestblijver als Een dag om aan de balk te spijkeren zijn voor een groot deel gebaseerd op mijn eigen leven. Dat betekent niet dat de hoofdpersonen uit de twee voornoemde romans aan elkaar gelijk zijn. Ik heb er aardigheid in om de hoofdpersonen te laten verschillen van mijn persoon. In Valavond van een nestblijver heb ik mijn slechte eigenschappen uitvergroot en die aan Maarten Kostwinder toebedeeld. Ik heb hem wat onnozeler gemaakt dan ik zelf ben. Dit alles om er een betere roman van te maken.”

Zou je je werk als autofictie typeren? Heb je nog iets met het verleden te vereffenen?
“Mijn romans kunnen zeker als autofictie worden beschouwd, dus voor een deel autobiografisch en voor een deel berustend op verbeelding. Maarten Kostwinder en Rinus Spruit zijn twee verschillende personen. Maar ze lijken wel erg veel op elkaar. Ik heb niets met het verleden te vereffenen. Aan het verleden is niets te veranderen. Wel is mijn denken over het verleden veranderd. Ik denk nu over mijn leven met gevoel voor relativering, empathie en mededogen.”

Denk je dat je ooit een roman over iets heel anders zou kunnen/willen schrijven? Heb je überhaupt al een idee voor een volgend boek?
“Mijn roman De verlossing van Jacob Smallegange uit 2021 is niet-autobiografisch en handelt voornamelijk over de gang van zaken in de verloskunde eind 19de en begin 20ste eeuw. Dus dat was al iets heel anders. Ik ben nu bezig aan een boek over het Zeeuws dialect in relatie tot de Vlaamse taal. Daarna wil ik een dun boekje schrijven over de liefde tussen mens en kat. Dat zou een roman moeten worden.”

Over het boek

Wanneer Maarten Kostwinder terugkijkt op zijn leven moet hij concluderen: er is behoorlijk wat anders gegaan dan gehoopt. Als jongste bediende bij de Boerenleenbank kruipt hij het liefst onder zijn bureau als er jonge vrouwen in zijn buurt zijn. Überhaupt vrouwen! Hij adoreert hen, maar een relatie wil maar niet lukken. Een psychiater adviseert danslessen, maar helaas struikelt Maarten – hij was nog nooit zo dicht bij een vrouwelijk wezen – bij de foxtrot voortdurend over de voeten van zijn danspartner. Als verpleegkundige kijken de zieken dankbaar tegen hem op, maar ook daar, tussen al die verpleegsters, zal hij niet blijven. Na de dood van zijn ouders, voor wie hij liefdevol zorgde, blijft hij alleen in het ouderlijk huis wonen. Met oog voor de komische kanten van ons bestaan vertelt Spruit over een man die moeite heeft met volwassen worden, met contacten en vriendschappen. Een vermijdingskunstenaar die op zijn oudere dag moet leren dat hij uit de rotonde van weglopen, het ergens anders weer proberen en dan weer weglopen een afslag moet vinden.

(Valavond van een nestblijver, Cossee, € 22,99)

Over de schrijver

Rinus Spruit (1946) werkte als verpleegkundige en journalist, en behaalde een groot succes met zijn debuutroman De rietdekker (2009). De Duitse vertaling ontving ook lovende recensies. In het voorjaar van 2011 bracht theatergroep Zeelandia een toneelbewerking op de planken met Bram Kwekkeboom in de hoofdrol. In het najaar ging het stuk in reprise. Spruit won enkele prijzen met zijn korte verhalen. In 2013 verscheen zijn tweede roman Een dag om aan de balk te spijkeren. In september 2019 verscheen De wonderdokter, naar het dagboek van de Zeeuwse plattelandsarts Albert Willem van Renterghem. In 2021 verscheen zijn roman De verlossing van Jacob Smallegange, die genomineerd werd voor de Libris Literatuurprijs 2022. Zijn nieuwste roman is Valavond van een nestblijver.

Foto: Ank Lous

Zin in?

Wij mogen 3 boeken weggeven van Rinus Spruit. Kans maken? Deel je gegevens in onderstaand winformulier en wie weet. Meedoen kan t/m 30 juli.