Gevolgen van pesten

Veel mensen hebben nooit gepraat over het getreiter van vroeger. Op school, op werk of thuis. Maar pesten heeft ingrijpende gevolgen. Aandacht ervoor is noodzakelijk, zegt orthopedagoog en fotograaf Susan Leurs. Ze portretteerde mensen met een pestverhaal, óók pesters. 

“Zal ik die kast even opruimen?” Het leek zo’n gewone vraag. Maar Jacqueline (1964) ontplofte inwendig. En zei net iets te vinnig: “Nee, ik doe dat straks zelf.” Waarna ze de rest van de dag met een rotgevoel rondliep. Waarom deed ze zo moeilijk? Thuis ging het malen door. Ze vroeg zich af of er iets mis was met haar. Een jaar later zat ze overspannen thuis. Achteraf zegt ze: “Er kwam een nieuwe collega die in eerste instantie heel behulpzaam leek. Tot het me op ging vallen dat ze bazig werd, zich met mijn taken ging bemoeien. Altijd met een glimlach, maar onderhuids was het allesbehalve vriendelijk. Ze wist me uitstekend uit mijn tent te lokken, me op een subtiele manier te ontwrichten. Ik had eerst helemaal niet in de gaten dat ze me uit jaloezie met opzet dwars zat. Dat dit óók pestgedrag is. Ik was alleen maar aan het tobben met mijn eigen bozige gedrag en werd steeds onzekerder. Met hulp van een therapeute vielen de puzzelstukken op hun plek. En kon ik ook naar mijn eigen rol kijken: ik had mijn grenzen niet goed bewaakt. Ik weet nu welke gedachte een alarmsignaal is om serieus te nemen: ben ik nou gek?   

Eenzijdige agressie

Pesten is een stelselmatige vorm van agressie. Een of meer personen proberen fysiek, verbaal of psychologisch schade toe te brengen. De macht is hierbij ongelijk verdeeld. Anders dan bij een conflict gaat het om eenzijdige agressie. Er is een dader en er is een slachtoffer. Een pester kan een medescholier zijn, een collega, maar ook een buur, een (ex-)partner of een ander gezinslid.  

Volgens de meest recente cijfers van het Nederlands Jeugdinstituut wordt 4% van de leerlingen van lagere en middelbare scholen (heel) vaak gepest (minstens een keer per week tot dagelijks). Het gaat vooral om mondeling geweld, denk aan rotopmerkingen, roddelen of uitlachen (37%). Ook online treiteren komt vaak voor. Denk daarbij aan foto’s, video’s of verhalen laten rondgaan in groepsapps of op social media. Op online treiteren volgt vaak een vorm van uitsluiting: negeren, niet mee mogen doen, overslaan, niet uitnodigen. Bij pesten kan ook fysiek geweld komen: achterna lopen of rotgeintjes als de gymtas vol water laten lopen. In een onderzoek van het CBS zegt 37% van de 15- tot 25-jarigen ooit te zijn gepest. Bij 56% heeft dit geleid tot psychische klachten, waaronder angst en depressie. Vakbond CNV onderzocht in 2024 hoe het zit op de werkvloer: 27% geeft aan pestgedrag te ervaren. In 16% van die gevallen is het de leidinggevende die pest. Meer dan 50% van de werkgevers treedt er niet tegen op.

Ernstige gevolgen

Orthopedagoge Susan Leurs: “Ik denk dat de werkelijke aantallen nog hoger liggen, eerlijk gezegd. De ervaring leert dat veel kinderen, en ook volwassenen, er niet over praten. Ze schamen zich, voelen zich schuldig of herkennen het niet als pestgedrag. Meestal denken mensen die gepest worden dat ze zelf iets verkeerd hebben gedaan. Of ze zijn bang om niet serieus genomen te worden. Wat helaas ook heel vaak gebeurt. Terwijl de gevolgen van pesten ernstig zijn. Het kan iets structureel kapot maken. Veel mensen die dit meemaken, ook mensen uit een gezonde thuissituatie, tobben bovengemiddeld veel met onzekerheidsklachten. Denk aan een negatief zelfbeeld, onderpresteren, bewijsdrang of faalangst. Ook nog járen later of zelfs de rest van hun leven. Op praten over pestgedrag rust een taboe. Als je je laat piepelen, ben je een loser is het vooroordeel. De realiteit is heel anders.”

Iemand in Susans omgeving maakte het mee. De impact liet Susan niet los. Ze besloot slachtoffers en pesters te portretteren. Inmiddels deden meer dan 200 mensen mee. Ze droeg bij aan de documentaire Eindeloos gepest (NPO 2Doc, nog steeds te zien via NPO start) en de foto’s met citaten werden op verschillende plekken tentoongesteld, onder meer in Maastricht, Parijs en Barcelona. “Ik vroeg of er deelnemers waren die daar live hun verhaal bij wilden doen. Dit leverde veel op. Het vertellen op zich is al heilzaam. Pesten is vooral schadelijk wanneer het verstopt blijft, wanneer het slachtoffer niet gehoord, niet gezien wordt. Mensen uit het publiek durfden spontaan hún ervaringen te delen, waardoor goed duidelijk werd dat dit een gedeeld verhaal is. Pestslachtoffers, maar ook pesters, voelen zich vaak ontzettend eenzaam. Weet: je bent niet alleen. Die wetenschap sterkt.”  

Ineens verstijven

Iris (1968): “Als je mij tien jaar geleden had verteld dat ik te maken zou krijgen met pestgedrag op de werkvloer, had ik je waarschijnlijk uitgelachen. Ik had toen een verantwoordelijke functie als manager bij een groot bedrijf. Mij maakte je niks wijs. Ik gaf leiding aan honderden mensen. Toch gebeurde het: ik werd gepest. Mijn baas hield informatie achter, verdraaide feiten en zette me voor gek in vergaderingen. Het kostte me jaren om te begrijpen wat er was gebeurd en om mijn zelfvertrouwen terug te krijgen. Soms is er op mijn nieuwe werk iets waardoor ik verstijf, het even niet meer weet. Dat noem ik de schade. Helemaal de oude ben ik dus nog niet.”     Zeker onder volwassenen gebeurt pesten vaak sluipend. Maar wel in alle gelederen en in alle lagen van de bevolking. Je herkent het vaak niet, tot je overspannen thuis zit. Waar er twee vechten, hebben er twee schuld is meestal de grondhouding. Bij de omgeving, maar ook bij het slachtoffer zelf. Bij een conflict is het altijd goed om jezelf de vraag te stellen: is hier sprake van tweezijdige of van eenzijdige agressie? Het zelf zien dat het pesten is én om daar erkenning voor te krijgen is enorm belangrijk. Waarom laten veel scholen en werkgevers dit na? Susan: “Uit onmacht, door een gebrek aan kennis, uit angst voor de pester, als gevolg van een te hoge werkdruk, uit gemakzucht of bijvoorbeeld door een gebrek aan menselijk inzicht of empathie. En ervaren dat je nergens op terug kunt vallen in een onveilige situatie, dat je alleen bent, is net zo schadelijk als het pesten…

Verder lezen?

Lees het vervolg van dit psycheverhaal over pesten in ons extra dikke zomernummer Zin 8/9. Nu in de winkel, of bestel ‘em hier online.

Tekst: Manon Wigny. Fotografie: Susan Leurs.

De beste artikelen in je mailbox? Meld je aan voor de nieuwsbrief