Doe vaker een dutje

Je hoeft niet altijd ‘aan’ te staan

Zin redactie 10 juli 2025

Wat blijkt: doordat we altijd ‘aan’ staan, zijn we massaal moe. Komt door ons overactieve stressresponssysteem. Gezondheidspsycholoog Annemarieke Fleming (1974) pleit voor een cultuuromslag. Stap één: vaker even gaan liggen. Zónder te scrollen.

Laten wij van Zin dat nou net willen promoten, met deze Lekker loom lezen & luieren vakantie-uitgave. Maar het liggen en rusten waar Annemarieke voor pleit, gaat nog net iets verder dan dat: het gaat om echt ‘uit’ staan, dus geen enkele prikkel – ook niet met een tijdschrift op de bank hangen. En ze gaat in op de vraag: hoe tank je weer bij als je al zo lang in de overdrive staat of tobt met vermoeidheid door gezondheidsklachten?

Waar komt die massale vermoeidheid vandaan?
Gezondheidszorgpsycholoog Annemarieke Fleming (1974): “We zijn moe, doodmoe. Als we niet oppassen stevenen we af op een gigantische collectieve vermoeidheid. De rode draad is dat ons stressresponssysteem voortdurend aanstaat – of het nu komt door fysieke pijn, werkstress, de maatschappelijke spanning, een chronische ziekte, relatieproblemen, jeugdtrauma’s, voortdurende meldingen in appgroepen, noem maar op: al deze mensen ervaren een vorm van te veel ‘aan’ staan. En reken maar dat ook de onrust in de wereld en onze ongerustheid over de oorlogen in Oekraïne en Gaza een duit in het zakje doen. Want ook angst en onzekerheid dragen bij aan vermoeidheid.”

Maar wat is precies het probleem met dat ‘aan’ staan?
“Op zichzelf niks, het is een trucje van je lichaam om kortdurende bedreigingen het hoofd te bieden. Stel, je fietst door de stad en wordt bijna aangereden. Op zo’n moment ga je ‘aan’ en wordt het sympathische zenuwstelsel actief: je gaat hoog en snel ademen, je hart klopt sneller en er wordt zuurstof naar de spieren gepompt waarna ze aanspannen. Door die verhoogde alertheid kun je uitwijken en word je niet geschept. De bedoeling is dat die alertheid daarna weer afneemt en ruimte maakt voor je parasympatische zenuwstelsel: het rust-reparatie-herstelsysteem. Maar dat gebeurt vaak niet. We staan veel en lang in die actie- of overleefmodus. Niet alleen als er direct fysiek gevaar dreigt, maar ook als we het nieuws zien, het zoveelste klusje op ons bord krijgen of via een druk station of lange file naar huis reizen.”

En dan krijgt het herstelsysteem te weinig ruimte?
“Ja. En niet alleen tijdens een werkdag, maar ook in onze goed gevulde vrije tijd. De druk zit ook in de maatschappij. Je moet lang sparen en zoeken om een huis te kunnen kopen. Op Instagram zien we de perfecte levens en fitte lichamen van anderen. Iedereen heeft overal een mening over en lijkt van jou hetzelfde te verwachten. En natuurlijk ga je mee met dat uitje of die voorstelling als je de kans krijgt. Het nieuws is er altijd en overal, met soms heftige beelden. Door al deze factoren staan we voortdurend ‘aan’.”

Hoe weet je of je zelf te veel ‘aan’ staat?
“Als je je vaak gejaagd en prikkelbaar voelt, gespannen spieren hebt en moeite hebt om in of door te slapen, is je stressresponssysteem hoogstwaarschijnlijk actief. Je voelt onrust op momenten waarop je niets hoeft te doen en scrolt als je even niets te doen hebt op je sociale accounts of nieuwsapps. Zo raakt je brein aan een voortdurende stroom prikkels gewend. Je komt in een automatische modus van maar doorgaan met het verwerken daarvan. Er is discipline voor nodig om even rustig te zijn. Veel jonge mensen kunnen dat niet meer. Toen ik een aantal jaren geleden corona kreeg, heb ik zelf ook ervaren hoe moeilijk het is om echt ‘uit’ te staan. Eigenlijk voelde ik wel dat de rem erop moest. Ik kreeg koorts als ik ging wandelen of fietsen, maar niet als ik thuis aan het werk was. Dus dat kon ik best blijven doen, dacht ik… Het sloeg natuurlijk nergens op en toch ging ik door. Om vervolgens long-covid te ontwikkelen en maanden goeddeels uit de roulatie te zijn.”

Waarom luisteren we zo slecht naar onszelf?
“Als je altijd in de actiemodus staat, raak je gericht op overleven op de korte termijn: ‘Ik kan nu nog wel even knallen, dan tank ik vanavond weer bij.’ Dat komt mede doordat de prefrontale cortex, bij aanhoudende stress, minder goed gaat functioneren. Dat hersengebied is belangrijk bij het plannen, vooruitdenken en nemen van verstandige beslissingen. Daardoor kun je niet meer goed evalueren en jezelf afvragen: is het wel zo handig om te gaan zitten scrollen in mijn pauze? De amygdala, het hersengebied dat emoties zoals angst en stress verwerkt, wordt zo méér aangezwengeld. Je gaat dan amygdala controlled functioneren, zoals dat heet, en doet vooral ad hoc dingen. Tot slot gaat ook de hippocampus minder goed functioneren, het deel van de hersenen dat normaal gesproken een stop zet op je stressrespons zodra die niet meer nodig is. En zo ga je maar door.”

Je vindt het ook opvallend dat behandelaars weinig doen met dit inzicht. “Hoewel al lang vaststaat dat die verhoogde alertheid – een op hol geslagen stressresponssysteem – allerlei fysieke en psychische gevolgen heeft, wordt er in de spreekkamer meestal weinig mee gedaan. Bij veel behandelaars lijkt het nog onvoldoende doorgedrongen. Terwijl in 6,3 procent van de consulten bij de huisarts vermoeidheid geregistreerd staat als reden voor het bezoek….