Dossier: Vrouwspecifieke gezondheid

Het mannenlichaam mag niet langer de norm zijn

Petra Schouten 15 mei 2025

Migraine, menstruatiestoornissen, urineverlies, stemmingswisselingen, verzakking en gewrichtsslijtage. Zomaar wat klachten die voortkomen uit vrouwspecifieke aandoeningen. Lang heerste een groot taboe rondom deze ‘vrouwenkwaaltjes’, die te vaak worden afgedaan als iets wat ‘erbij hoort’. Gelukkig: het tij keert.

Stel je voor: je gaat naar de huisarts met onverklaarbare klachten. Je krijgt een standaardbehandeling voorgeschreven die vooral op mannen is gericht. Klinkt misschien onschuldig, maar het wijst op een groter probleem: genderblindheid in de gezondheidszorg. In de medische wereld werd lang uitgegaan van een ‘neutraal’ lichaam, vooral gebaseerd op de anatomie en fysiologie van mannen. Dit betekent dat artsen en onderzoekers denken dat wat voor mannen werkt, ook voor vrouwen geldt. Genderblindheid is geen klein probleem; het is diepgeworteld in onze gezondheidszorg en heeft serieuze gevolgen voor de gezondheid en het welzijn van vrouwen. Terwijl in de wetenschap steeds meer duidelijk wordt over de verschillen tussen het mannen- en het vrouwenlichaam, blijft de zorg vaak vastzitten in verouderde ideeën, die vrouwen en hun specifieke zorgbehoeften overslaan.

Gebrek aan openheid heeft geleid tot een tekort aan kennis, zowel bij vrouwen zelf als bij zorgverleners. Van hartklachten en hersenbloedingen die bij vrouwen anders tot uiting komen dan bij mannen tot vergeten dat hormonen grote invloed hebben. Te vaak krijgen vrouwen diagnoses die niet passen bij hun ervaringen, en behandelingen die niet effectief zijn. Sterker, gemiddeld duurt het zeven tot acht jaar voor er een juiste diagnose wordt gesteld bij vrouwspecifieke aandoeningen. Gelukkig groeit het besef dat de eerdergenoemde neutrale benadering niet goed werkt. En erkennen steeds meer mensen in en buiten de gezondheidszorg het belang van rekeninghouden met gender en dat er grote verschillen bestaan tussen mannen en vrouwen.

INTERVIEW
Dit zegt de Hoogleraar Neurologie
‘Als je migraine met aura hebt, de anticonceptiepil gebruikt en rookt, ligt het risico op een beroerte dertigmaal hoger’

Een beroerte is zelden te voorspellen. Toch zijn er factoren die je risico op een beroerte kunnen vergroten. Hoogleraar neurologie prof. Marieke Wermer (1973) van het UMCG vertelt waarop je moet letten en waarom vrouwen andere risicofactoren kennen dan mannen.

Waarom ging je onderzoek doen naar vaatafwijkingen en hersenbloedingen bij vrouwen?
“Angela Maas – de eerste hoogleraar cardiologie die zich inzette voor het vrouwenhart – inspireerde mij om meer onderzoek te doen naar de ‘vrouwenhersenen’. Ik was als neuroloog al gespecialiseerd in beroertes toen ik in 2009 bij het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) aan de slag ging. In Leiden zijn ze gespecialiseerd in migraine. Ik begon onderzoek te doen naar de link tussen migraine en beroertes. Deze bleek vooral te bestaan bij vrouwen. Zo werd beroerte bij vrouwen mijn aandachtsgebied.”

Hoe komt het dat er minder bekend is over hersenbloeding bij vrouwen?
“Traditioneel is de medische wetenschap toegespitst op mannen. In het verleden waren de artsen en onderzoekers vaak mannen en werden klinische experimenten uitgevoerd op mannelijke patiënten. Ook in de tijd waarin ik ben opgeleid was er geen aandacht voor man-vrouwverschillen. Gek toch, als je erover nadenkt. Nog gekker dat wij vrouwelijke studenten daar geen vraagtekens bij plaatsten.”

Waarom worden er bij onderzoek minder vrouwen dan mannen ingezet?
“Daar zijn verschillende redenen voor. Vrouwen worden in klinische onderzoeken vaker uitgesloten, bijvoorbeeld omdat zij gemiddeld op een hogere leeftijd dan mannen beroertes krijgen en de meeste studies een leeftijdsgrens hebben. De vrouwelijke cyclus is ook onhandig bij experimenteel laboratoriumonderzoek, daarom worden bij dierstudies naar beroerte vaak mannelijke proefdieren gebruikt.”

Wat is de conclusie van alle onderzoeken?
“Dat vrouwen over het algemeen een hoger risico lopen op bepaalde soorten hersenbloedingen en herseninfarcten, vooral naarmate ze ouder worden en tijdens bepaalde fasen van hun leven. Zoals zwangerschap en na de menopauze. Hormonen spelen hierin een grote rol, vooral de afname van oestrogeen tijdens en na de overgang. Met andere woorden: vrouwelijke hormonen beschermen je over het algemeen op jonge leeftijd tegen hart- en vaatziekten. Wanneer oestrogeen afneemt, wordt de kans op hart- en vaatziekten groter.”

Wat heb je nog meer ontdekt?
“Vrouwen die last hebben van migraine met aura – een vorm van hoofdpijn waarbij de aanval begint met lichtflitsen en vlekken zien – lopen een verhoogd risico op een beroerte. Pilgebruik en roken vergroten de kans op een herseninfarct maal dertig. Inmiddels weten we ook dat vrouwen die tijdens hun zwangerschap last hadden van ernstige complicaties zoals zwangerschapsvergiftiging, ook tot de risicogroep behoren. Hoe meer risicofactoren (hoge bloeddruk, overgewicht, de pil, red.), hoe meer dit wordt versterkt.”

Wat kunnen we zelf doen om een beroerte te voorkomen?
“Negentig procent van de beroertes wordt veroorzaakt door ongezonde leefstijl- en risicofactoren. Stop met roken, zeker als je migraine hebt. De klassieke symptomen tijdens een beroerte (krachtsverlies in gelaat, arm of been, moeite met spreken of mensen verstaan, red.), zijn ook deels anders dan bij mannen. Zo hebben vrouwen ten opzichte van mannen tijdens een beroerte veel vaker last van plotselinge duizeligheid en hoofdpijn. Het is goed om daar als vrouw van bewust te zijn en bij plotselinge klachten alarm te slaan.”

Waar ben je trots op?
“We weten al een tijd dat de vaten van het vrouwenhart anders reageren dan die van het mannenhart. Dat geldt nu ook voor de bloedvaten in het vrouwenbrein. Mede dankzij de steun van de Hartstichting staat Beroerte bij vrouwen nu op de kaart. Superbelangrijk, want een beroerte heeft een enorme impact op het leven van zowel de patiënt als haar omgeving. Hoe meer we weten over vaatafwijkingen bij vrouwen, hoe beter zorgverleners rekening kunnen houden met geslachtspecifieke factoren. Waarmee we hopelijk meer beroertes kunnen voorkomen.”

QUOTE
‘Als je je bedenkt dat we in ons land ruim 8,8 miljoen vrouwen hebben, en dat bijna iedere vrouw te maken krijgt met vrouwspecifieke aandoeningen, dan is het toch onbegrijpelijk dat hier zo weinig kennis over is. Daar mogen we niet langer van wegkijken. Want een probleem van vrouwen is een probleem van iedereen’
Pia Dijkstra, voormalig minister Medische Zorg

Eva is geen Adam

• Onderzoek gepubliceerd in het tijdschrift Pain (2016) toont aan dat vrouwen minder snel pijnmedicatie krijgen en vaak minder medicatie voorgeschreven krijgen dan mannen – zelfs als ze dezelfde of meer ernstige pijn ervaren
• De World Health Organization (WHO) meldt dat vrouwen 1,5 keer meer kans hebben om een depressieve stoornis te ontwikkelen dan mannen maar dat ze vaak minder toegang hebben tot geestelijke gezondheidszorg en behandeling
• In Nederland overlijden jaarlijks ongeveer 20.000 vrouwen aan hart- en vaatziekten: de meest voorkomende doodsoorzaak bij vrouwen. Daarnaast komt het volgens de Hartstichting voor dat vrouwen langere tijd moeten wachten op een diagnose en minder goed worden behandeld dan mannen
• Volgens gegevens van KWF Kankerbestrijding krijgen vrouwen met borstkanker vaak niet dezelfde mate van ondersteuning en begeleiding als mannen met prostaatkanker, ondanks dat beide ziektebeelden aanzienlijke impact hebben op patiënten en hun families
• Toonaangevend medisch tijdschrift The Lancet heeft na studies aangetoond dat de farmaceutische industrie en onderzoeksinstellingen 5 tot 10 keer meer investeren in behandelingen voor erectiestoornissen in vergelijking met hormoongerelateerde aandoeningen zoals menstruatiestoornissen als endometriose
• Mannen en vrouwen met psychische stoornissen kunnen volgens onderzoek van het nieuwe onderzoekscentrum Erasmus MC op verschillende wijze reageren op dezelfde medicatie. Vrouwen ervaren vaker bijwerkingen als hoofdpijn, misselijkheid en hartkloppingen, en mannen hebben vaker last van agressie, seksuele problemen en koorts
• Tussen het 18de en 65ste levensjaar krijgen vrouwen minimaal een of twee vrouwspecifieke aandoeningen, blijkt uit onderzoek van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG)
• Mannen en vrouwen met een milde vorm van astma hebben duidelijke verschillen in hun longen. Dat blijkt uit onderzoek van Groningse immunologen. Wanneer de onderzoekers weefsel uit de luchtwegen van mannen of vrouwen met astma bekeken, vonden ze met name verschillen in een bepaald type ontstekingscellen. Ze reageren ook anders op ontstekingsremmers. Waar de achteruitgang in longfunctie bij mannen werd gestopt door gebruik van inhalatiecorticosteroïden, was dit bij vrouwen niet het geval
• Meer dan de helft van de vrouwen heeft voor het CBS minimaal één chronische aandoening, tegen 43 procent bij mannen. Ruim een kwart van de vrouwen heeft zelfs meerdere chronische aandoeningen tegelijk. Bij mannen is dit iets minder dan een vijfde