Tijdelijke diëten helpen niet

De nieuwste aanpak bij overgewicht

Zin redactie 10 oktober 2024

Er is een revolutie gaande in de wereld van overtollige kilo’s. Nieuwe inzichten én nieuwe geneesmiddelen maken vooral één ding duidelijk: wie te zwaar is, heeft dat in de regel níet aan zichzelf te danken. En je hoeft het ook niet in je eentje op te lossen. Toonaangevende hoogleraren Liesbeth van Rossum en Erica van den Akker lichten toe wat de beste en de nieuwste aanpak is bij overgewicht.

Neem twee evenlange vrouwen van 50-plus die op een bepaald moment tachtig kilo wegen. Vrouw 1 heeft in haar volwassen leven altijd ongeveer hetzelfde gewogen. In de puberteit, de zwangerschap en de overgang veranderden de plekken waar zich vet ophoopte, haar lichaam is veranderd, maar meer dan een paar kilo extra heeft ze er niet bijgekregen. Ze zet af en toe even de rem op haar eetpatroon en daarmee blijft ze aardig op gewicht.

Vrouw 2 vecht al haar hele leven tegen tientallen overtollige kilo’s. Ze woog een keer ruim honderd kilo en volgt regelmatig een dieet. Ze valt dan flink af om vervolgens weer net zo hard aan te komen. Vrouw 1 denkt over vrouw 2: zo moeilijk is het toch niet? Vrouw 2 ziet de kilo’s er alweer aanvliegen en denkt: het ligt aan mij dat ik het niet vast kan houden, ik heb geen zelfdiscipline.

Weg met het stigma

Liesbeth: “Dit is het overheersende beeld. Beide vrouwen weten niet dat de hersenen en het lichaam het eerdere hogere gewicht onthouden en daar altijd naar terug willen keren. Vrouw 2 moet véél meer moeite doen om op gewicht te blijven dan vrouw 1. Het stigma van falen moet eraf. Er zijn veel rede- nen waardoor overgewicht kan ontstaan. Niet alleen leefstijl of dieetverleden, maar denk ook aan erfelijkheid, medicijngebruik, sociale omstandigheden, hormonale en medische aandoeningen of chronische stress. Het is véél complexer dan de meeste mensen denken. Er is gelukkig wel een deel waar mensen zelf invloed op hebben. Maar het idee dat je langdurig op een gezond gewicht kan blijven door goed te letten op mensen die strenge diëten volgen, worden het hardst gestraft. De hongerhormonen gaan zich steviger roeren – meer trek! – en de verbranding gaat trager. En dat draagt bij aan het bekende jojo-effect: het lichaam probeert het hogere gewicht te herstellen. Ik zie veel verdriet, schaamte en schuldgevoel bij mensen met obesitas. Mensen worden te vaak schaamteloos op hun overgewicht aangesproken en veroordeeld. Het is een van de laatste sociaal geaccepteerde vormen van discriminatie. De vooroordelen moeten bestreden worden. Het moet een sociaal veilig onderwerp worden. Wat helpt, is weten wat zich allemaal in het lichaam afspeelt bij overgewicht en afvallen.”

Nieuwe kennis

Sinds de jaren 90 wordt er veel onderzoek gedaan naar de oorzaken en gevolgen van overgewicht. “We weten nu dat lichaamsvet een orgaan is. Er worden in de vetcellen honderden soorten stoffen gemaakt die we nodig hebben, bijvoorbeeld voor ons immuunsysteem. Onder meer tal van hor- monen die zorgen voor communicatie met ons brein of die rechtstreeks effect hebben op andere organen. Als je te veel buikvet hebt, kan het chronisch licht ontstoken raken. Daar merk je niet direct iets van, maar door die sluimerende vetweefsel- ontsteking raakt de aanmaak van allerlei hormonale stoffen ontregeld. En dat merk je wél. Het kan zorgen voor suikerziekte, hartziekten, artrose (kniepijn – red.) en het ontstaan van allerlei vormen van kanker. Maar het veroorzaakt nog veel meer, weten we inmiddels. Er is zelfs een verband aangetoond met de ontwikkeling van angst stoornissen en depressieve klachten.”

Er is één hormoon dat een cruciale rol speelt: “Leptine, dat in vetweefsel wordt gemaakt, remt je eetlust en stimuleert je verbranding. Het is meestal zo bij wat meer overgewicht dat de hersenen het signaal van leptine gebrekkiger of helemaal niet meer ontvangen. Je voelt je later verzadigd en eet makkelijker door. Dan word je dus gauw nog zwaarder. Overigens: het aantal vetcellen in je lichaam neemt toe tot ongeveer je 20ste. Als je als volwassene vervolgens afvalt, wordt dit aantal nooit meer kleiner. De cellen worden alleen kleiner in omvang. En gaan vervolgens dus massaal hun best doen om weer vol te raken – het jojoeffect. Daarom is voorkomen op jonge leeftijd ook zo belangrijk. Met minder vetcellen verklein je de kans op overgewicht op latere leeftijd.”

Verleidingen

Voorkomen is precies de boodschap die Liesbeths collega met verve uitdraagt. Erica van den Akker, gespecialiseerd in obesitas bij kinderen en jongeren, benoemt een factor buíten ons lichaam: “Het aantal minderjarigen met overgewicht neemt schrikbarend toe. De oorzaak: onze veran derende omgeving. De schuld ligt niet bij ouders, wat snel gezegd wordt. Wél bij die omgeving, denk aan kindermarketing bij ongezonde producten waarmee kinderen, en ook hun ouders, bestookt worden op straat, in de supermarkt en op social media. Kinderen hebben helemaal geen tussen doortjes in de vorm van koeken of repen nodig op school. Hetzelfde geldt voor suiker houdende dranken. Ook niet in de rust van een sportwedstrijd. Ik geef toe: ik ging ook weleens overstag bij mijn kinderen. Maar eigenlijk bewijs je ze een grote dienst door er niet aan mee te doen.

Ga eens na hoeveel meer verleidingen er nu zijn vergeleken met onze jeugd. Toen ging je naar de film en dat was al heel wat. Nu ga je naar de film en daar neem je een grote beker frisdrank met chips of chocolade bij. Door de komst van de computer en de mobiele telefoon zitten we ook veel meer. En met de toegenomen prestatiedruk is er veel meer chronische stress. Ook een veroorzaker van overgewicht. Bewustwording helpt. Begin bij jezelf en geef het goede voorbeeld. Heb het niet over schuld. Het ligt zelden aan het individu. Voorkom gewichtstoename. Dat is het aller beste. Bij kinderen kun je de balans vaak herstellen doordat het lichaam nog in de groei is. Het is dus meestal nog niet te laat. Wil je kinderen of kleinkinderen verwennen? Ga iets leuks met ze doen. Liefst natuurlijk iets met beweging.”

Zonder shakes

Ook volwassenen worden gemiddeld steeds zwaarder. Obesitas wordt aangemerkt als een wereldwijde pandemie. Zoiets als covid, maar dan chronisch. De dieetmarkt draait als een dolle. Het ene na het andere tijdelijke dieet ziet het levenslicht. Met of zonder shakes of wonderpillen. Liesbeth: “Ongelooflijk jammer dat het wordt aangeboden. Mensen trappen continu in de val. Obesitas behandel je níet met een kortdurend dieet. Alle onder zoeken wijzen uit dat die op de langere termijn niet werken. Dat het zelfs tegen je werkt. Wat wél helpt, is structureel over …..