Onmogelijke vriendschappen

‘Dit is geen vriendschap, dit is ongezonde afhankelijkheid’

Petra Schouten 28 augustus 2025

Het komt meer voor dan je verwacht. We praten er niet over omdat we denken iets verkeerd te doen. Er zijn vriendschappen die je uitputten, die je onzeker maken, die je beheersen. Ervaringsdeskundigen doen hun verhaal en relatiepsycholoog Annette van Bolhuis (1968) licht toe. ‘Inzien wat er speelt, helpt om je los te maken.’

Op een dag stel je vast dat er iets helemaal mis is. Anderen wijzen je erop dat je anders bent dan anders. Je bent zo nerveus, je functioneert alsof je er maar half bij bent met je hoofd. Je wordt in beslag genomen door die ene persoon. Je praat er niet over omdat je zelf niet goed snapt wat er met je aan de hand is; je voelt je schuldig, je schaamt je, je bent onzeker. En áls je erover praat met iemand, zoekend naar de juiste woorden, dan volgt er vaak zoiets als: in elke vriendschap is wel eens iets. Of: misschien ben je overspannen. Het zou goed kunnen dat dít aan de hand is: een onmogelijke vriendschap. Iets wat líjkt op vriendschap, maar het niet is. Allesbehalve zelfs.

Het patroon is altijd hetzelfde

Relatiepsycholoog Annette van Bolhuis (1968) ziet het dagelijks in haar praktijk: de schade van een ongezonde dynamiek. “Je komt het overal tegen. Het kan gaan om je levenspartner, om je collega, om een van je ouders, maar ook om een platonische vriend of vriendin. De impact is groot. Zo’n vriendschap kan iets in je kapotmaken, het kan je drijven tot beslissingen die je schaden. Daarom pleit ik voor veel meer erkenning. Het moet uit de taboesfeer. Je hebt níets fout gedaan, er is je iets overkomen. En vergis je niet: het kan iedereen treffen. Sterker nog: het overkomt juist mensen die verantwoordelijkheid niet schuwen, veerkrachtige mensen die opkomen voor het goede, die empathisch zijn en zorgzaam. Precies dit kan ze kwetsbaar maken voor een ongezonde dynamiek. Voor misbruik.”

Het patroon is altijd in grote lijnen hetzelfde. Het begint vaak ‘indrukwekkend’. Je denkt: wát een leuk mens, wat een klik! Vaak is er een verhaal; je wordt in vertrouwen genomen. Je denkt: wat erg! Er zijn complimenten, lieve gebaren, mooie gesprekken, grote pret. “Kenmerkend is dat er iets groots en meeslepends in het contact zit, iets waarvan je gaat gloeien, stralen, húppelen,” zegt Annette. “Wat je niet in de gaten hebt, is dat het niet écht is. Een waarschuwing is dat je je ná een ontmoeting minder goed voelt dan ervoor. Je voelt dat er iets wringt. En zoekt de oorzaak daarvoor niet bij de ander, maar bij jezelf: waar heb ik last van? Waar doe ik moeilijk over? Het is toch hartstikke leuk? Nu doe ik lastig, terwijl die ander het moeilijk heeft. Schuldgevoel en onzekerheid beginnen een rol te spelen. Je probeert het ongemak weg te poetsen. Het komt niet in je op dat dit gevoel na afloop een alarmsignaal is. Omdat je je niet voor kunt stellen dat hij of zij anders denkt of voelt dan jij. Je kunt je niet voorstellen dat de ander manipulatief is. Dat is de crux.”

Er is intussen een subtiel onderhuids proces gaande dat je afhankelijk maakt. Je wilt niets slechts over die ander denken, laat staan horen. Want daar ga je je heel rot van voelen. Intussen word je totaal in beslag genomen. Je dagelijks leven en je nachtrust worden verstoord door eindeloze gedachtestromen en verwarrende emoties; je probeert vat te krijgen op wat er met je aan de hand is. Je lijkt wel gek! Je kunt er bang van worden. Annette: “Het gaat hier om een giftig patroon, waarin cognitieve dissonantie je gevangen houdt: hoofd en hart spreken elkaar tegen. Je raakt er steeds verder in verstrikt. Het is allemaal één grote rode vlag die zegt: dit is niet gezond, stóp! Maar je stopt niet. Omdat het effect van dit proces vergelijkbaar is met bijvoorbeeld een alcoholverslaving. Je ratio weet dat er iets niet klopt, maar je gevoel vertelt iets heel anders. Je lijkt niet zónder die ander te kunnen. Je wordt warm vanbinnen als je aan hem of haar denkt. Je moet jezelf bedwingen om niet te bellen of langs te gaan. Of om niet steeds sorry te zeggen voor jouw lastige gedrag. Je gaat steeds verder over je grenzen in het pleasen van die ander.”

Is de ander een monster?

De vriendschap verloopt steeds moeizamer. Er zijn conflicten, vervelende situaties. Misschien ga je zien dat jíj altijd moet geven en dat er steeds minder te nemen valt. De wederkerigheid ontbreekt. De ander beloont pleasend gedrag en bestraft kritiek, of alles wat maar een beetje lijkt op afwijzing, met nare opmerkingen of een koude houding. Je begint je af te vragen: wie is die persoon eigenlijk? Intussen worstel je met je afhankelijkheid, je hunkering naar fijn contact. Je wordt boos, het klopt tenslotte niet wat er gebeurt. Misschien vraag je je wel eens af: is die ander een ijskoude bedrieger? Annette: “Vertrouwen hebben in anderen is in wezen een gezonde grondhouding. Maar: niet iedereen is goed. En niet iedereen doet altijd het goede. Als dat zo zou zijn, leefden we in een paradijs waarin iedereen voor elkaar zorgt en er nooit oorlog is. En dat is niet zo. Het is uitermate moeilijk om jezelf uit te dagen de ander in dat daglicht te zien. Juist als je als mens moreel zuiver in het leven probeert te staan. Laat staan als je zo onder invloed staat. Maar toch is dit een goede manier om hieruit te komen.

Er zijn veel redenen waardoor mensen manipulatief gedrag vertonen, denk aan liegen of veinzen. Bewust, maar net zo goed onbewust. In alle mogelijke gradaties en vormen: van uiterst kwaadaardig en gewetenloos tot milde varianten. Karakter, wat mensen hebben geleerd en meegemaakt in hun leven – het speelt allemaal mee. Je hoeft het niet te begrijpen en je hoeft het niet voor ze op te lossen. Het is belangrijk dat je wegblijft bij een label plakken of de ander redden of veroordelen. Het helpt je niet. Focus alleen op het gedrag, houd het bij de feiten. Dit kan je helpen je gevoel van verwarring, schuld of afhankelijkheid te begrijpen. Om onderscheid te maken tussen gezond vertrouwen en blind pleasen.” Je probeert het misschien met de ander te bespreken…