Vijftig tinten groen in Trentino

Duurzaam genieten in de verborgen parel Val di Fiemme

Petra Schouten 1 mei 2025

Gaat jouw hart sneller kloppen van duurzaam reizen, overweldigend mooie natuur en Italiaans eten met een Oostenrijkse twist? Dan is Val di Femme, de verborgen vallei in het Italiaanse Trentino – is een absolute aanrader.

Toegegeven, je bent langer onderweg, dan wanneer je vliegt, maar met de nachttrein naar Trentino is avontuurlijker en – niet geheel onbelangrijk – hartstikke duurzaam. Dus sporen we vanuit Eindhoven in 14 uur naar noord Italië. Hoe langer we onderweg zijn, hoe spectaculairder het uitzicht vanuit onze slaapcoupé: besneeuwde bergtoppen, steile hellingen vol wijnranken, imposante kastelen en lieflijk gekleurde dorpjes razen aan ons voorbij.

Val di Fiemme Trentino

Vanuit treinstation Bolzano is het nog een half uur met de taxi naar Cavalese. De belangrijkste ‘stad’ in de Fiemmevallei is gebouwd op een zonnig plateau op 1000 meter hoogte pal tegenover de keten van Lagorai. In de wintermaanden staat Cavalese in het teken van de wintersport, maar met twee nationale parken, meer dan 150 kilometer aan gemarkeerde wandelpaden en veertig meren, wil je hier ook in het voorjaar en de zomer zijn. Zeker wanneer je geïnteresseerd bent in duurzaam reizen. Veel bedrijven, hotels en restaurants in Val di Fiemme proberen hun ecologisch footprint te verlagen door hun CO2-uitstoot zo laag mogelijk te houden, actief bij te dragen aan het behoud van natuur en voornamelijk te werken met lokale producten.

We checken in bij ****Hotel La Stüa. Het hotel heeft de sfeer van een authentieke berghut; grenen meubels, rood-wit geblokte kleedjes, tientallen koekoeksklokken en geweien, schilderijen van Keizerin Sisi en haar geliefde de Frans Jozef en met houtsnijwerk versierde balkenplafonds. Ik voel me meteen thuis.

Hechte gemeenschap

De volgende ochtend hebben we afgesproken met Marisa van toeristenbureau Visit Fiemme. Ze neemt ons mee naar Palazzo della Magnifica Comunità di Fiemme, op 5 minuten lopen van het hotel. Het voormalige bisschoppelijke paleis met een muur vol kleurrijke fresco’s valt meteen op wanneer je Cavalese binnenrijdt. Het Palazzo – dat nu een museum is – werd in de Middeleeuwen gebouwd door de prins-bisschoppen van Trente. In eerste instantie als zetel, maar later werd het paleis ook de zomerresidentie van de prins-bisschoppen zelf. Toen met de Napoleontische aardbeving het prinsbisdom ophield te bestaan, gebruikte de Oostenrijkse regering het paleis als ‘banco della reson’, een vonnisbureau voor heksen en kleine criminelen. De cellen in de kelder met honderden ingekerfde boodschappen in de wanden van hout zijn daar het bewijs van.

Eenmaal binnen in het imposante gebouw, steek Marisa meteen van wal: “Dit is niet zomaar een museum” zegt ze met ogen die glimmen van trots, “maar het kloppend hart van onze gemeenschap. Een symbool van duizendjarige tradities, van zelfbestuur en autonomie van onze bevolking.” Die onafhankelijkheid blijkt Cavalese al in 1111 na Christus te hebben gekocht, met de opbrengst van houtverkoop. Terwijl Marisa ons over de geschiedenis van haar stad vertelt, loodst ze ons langs een indrukwekkende collectie schilderijen, die samen het verhaal vertellen van de duizend jaar oude instelling. Het bestuur van de Magnifica Comunità treedt op als beschermer van de immense bossen en bewaakt oude wetten en tradities. Zo heeft ieder huishouden een ‘leider’ – Marisa is dat namens haar gezin – die stemt voor de gemeenteraad. Val di Fiemme is dus daadwerkelijk van de bewoners, wat maakt dat ze zo zorgvuldig met hun omgeving omgaan.

Magnifica Comunità

Een andere traditie is dat elke in Cavalese geboren man of vrouw bij volwassenheid een deel van het woud tussen 1100 en 1600 meter krijgt toegewezen. Wat niet betekent dat de gezinnen zomaar hout rooien in hun eigen stukje bos. De Magnifica Comunità is volgens Marisa de enige die mag bepalen waar en wanneer wordt gekapt. En ja, daar houdt iedereen zich aan. “Wij zijn een heel hechte community. Alle ‘buren’ voelen zich verantwoordelijk voor het behoud van het bos, de stad én voor elkaar. Ben je in nood, dan staat heel de gemeenschap voor je klaar.” Als voorbeeld noemt ze een woningbrand, waarbij een gezin vorig jaar tijdelijk hun huis moest verlaten. Vanuit de Magnifica Comunità werd een bankrekening geopend, waarop elk huishouden een donatie op stortte. Binnen een week was het dak gerepareerd en kon het gezin weer terug naar huis. “Dat we zo hecht zijn, klinkt voor buitenstaanders misschien een beetje benauwend, want niets blijft hier geheim. Maar ik vind het vooral een geruststelling om te weten dat alle buren onvoorwaardelijk voor mij klaarstaan.

Na een meer dan indrukwekkende rondleiding in het Palazzo, loopt Marisa met ons mee naar het skistation aan de rand van de stad, waar we een gondel zullen nemen naar het populaire wintersportgebied Alpe Cermis. In Cavalese wonen 4000 mensen, de stad is niet heel goed, maar wel een plaatje. Pastelkleurige gevels, bogen en fresco’s, knusse pleintjes en prachtige parken. En nergens zwerfvuil te bekennen, laat staan muren vol met graffiti. Ik denk aan wat Marisa eerder vertelde: “We zorgen voor onze omgeving en voor elkaar.”

Zwarte muziek op een wit podium

In twintig minuten brengt een ultramoderne skicabine ons naar 2200 meter. Het uitzicht tijdens de rit is waanzinnig. Een natuurlijk amfitheater met iedere dag een andere voorstelling, afhankelijk van het weer en het jaargetijde. Onder ons zoeven nu nog mensen over de pistes, maar eind april gaat het skigebied dicht en veranderen de besneeuwde hellingen in frisgroene Alpenweides vol citroenmelisse, koren- en goudsbloemen en grazende koeien met bellen rond hun nek. We hebben geluk, vandaag begint Dolomiti Ski Jazz, het jaarlijkse jazz- en blues festival, waar nationale en internationale artiesten 10 dagen lang optreden in berghutten, cafés en theaters in en rondom Cavalese. Het openingsconcert op de piste en wordt verzorgd door de mannen Italiaanse ‘Hotch Potch Blues’ band Ciumba Electric Gumbo. Luca, Vincenzo en Umberto mogen dan op leeftijd zijn, ze rocken als jonge honden. Van dansen in de sneeuw en een ‘Aperolletje’ krijg je honger. Dus schuiven we na het concert aan in de knusse berghut van het Sporting Hotel. Met uitzicht op de Alpen laat de linguine met gerookte zalm, truffelolie en paddenstoelen zich extra goed smaken.

Het woud van de violen

Dat een groot deel van de Italiaanse bergprovincie Trentino bedekt is met bossen, viel me al op tijdens het laatste deel van de treinrit. Maar dat in ‘het dak van Italië’ meer dan 60 miljoen bomen groeien, daar kan ik me echt niets bij voorstellen. We rijden door natuurpark en UNESCO Werelderfgoed Paneveggio – Pale di San Martino en ook nu weer naaldbomen zover mijn oog reikt. Daarachter de pieken van de zilverkleurige Dolomieten, die tegen een azuurblauwe hemel schitteren in het zonlicht. Minstens zo onvoorstelbaar vind ik dat dit berggebied zo’n 250 miljoen jaar geleden onder water stond. Dat de puntige Dolomieten feitelijk versteende koraalriffen zijn tot wel 3300 meter boven zeeniveau, gevormd na een botsing van de Adriatische en de Euraziatische platen.

Parkranger Elio, pet met gouden adelaar, boswachterspak, bergschoenen en een serieus, maar vriendelijk gezicht, heet ons welkom op de parkeerplaats van Bezoekerscentrum Terra Foresta di Paneveggio. Op het programma staat een wandeling door Foreste dei Violini, een wel heel bijzonder deel van het uitgestrekte oerbos. Al eeuwenlang worden in het ‘Woud van de violen’ Picea Abies Karst gekweekt. Het hout van deze Noorse fijnsparren is namelijk uitermate geschikt om te worden verwerkt tot snaarinstrument of tot de zangbodem van een piano. Dat wist zelfs de beroemde vioolbouwer Antonio Stradivarius, die hier in de 17de eeuw al inkopen kwam doen voor zijn instrumenten.

Elio wijst naar een terrein met enorme stapels afgezaagde boomstammen, iets lager in het dal. “Daar lopen we eerst naartoe,” zegt gids Isabella van Visit Fiemme, die meewandelt voor de vertaling. “Niet alle houtsoorten zijn geschikt voor met maken van snaarinstrumenten”, zegt de parkwachter, wanneer we stilstaan voor een enorme stapel stammen. Het beste hout komt van de noordhellingen. Op een hoogte tussen 1500 en 2000 meter krijgen de fijnsparren precies de juiste mix van licht, warmte en vochtigheid. Daardoor groeien ze traag, wat de vezels lang en recht maakt en de jaarringen gelijkmatig, zonder knoesten. Elio glijdt met zijn vingers langs een stam met minstens 150 heel fijne jaarringen: “Hoe gelijkmatiger de houtstructuur, hoe beter het resoneert. Alleen zeer licht en elastisch hout kan de trilling van een snaar doorgeven.”

Vijftig tinten groen

Het is begin maart en hoewel we ons op 1600-meter hoogte bevinden, ligt er nauwelijks sneeuw in de vallei. Zelfs in het donkere oerbos ontwaakt de lente langzaam. Maar de paden in het vioolbomenbos achter de houtopslag zijn volgens Elio nog nat en ijzig, dus binden we sneeuwspikes om. Op wat kwetterende vogels en het ruisen van smeltwater na heerst er een serene rust in het vioolbomenbos. Warme zonnestralen verlichten de open plekken en kleuren het mos op en rond de stammen 50 tinten groen. “Het is veel te warm voor de tijd van het jaar”, zegt Elio. Hij wijst naar zijn knieën. “Klimaatverandering. Normaal zou je tot hier in de sneeuw moeten staan.” De grootste natuurramp voltrok zich in 2018, toen storm Vaia 42 miljoen bomen als luciferhoutjes tegen de grond sloeg. Sindsdien liggen nog steeds complete boshellingen plat. “Met man en macht worden nieuwe bomen aangeplant, maar het kan volgens Elio nog wel 100 jaar duren voordat alle schade is hersteld. Ook de Letterzetter vormt een bedreiging. De droge, warme zomers zijn een goede voedingsbodem voor de kever, die de bast van de bomen aantast. “En dan krijg je dat,” zegt Elio en hij wijst naar een totaal verdroogde, beige uitgeslagen naaldboom. In stilte lopen we verder over het Marciò-wandelpad, dat zich een weg slingert door het majestueuze Paneveggio-bos. Via een spectaculaire hangbrug over de Travignolo-rivier keren we terug naar het bezoekerscentrum. We sluiten de wandeling af met een bezoek aan de Xylotheek, de droogkamer van het zacht geurende muzikale hout, dat zorgvuldig in stukken gezaagd ligt te rijpen als blokken oude kaas.”