Rouwrituelen

De dood is het ultieme moment van loslaten. Voor wie sterft, maar zeker ook voor jou, als je afscheid moet nemen van een geliefde. In aanloop naar Allerheiligen op 1 en Allerzielen op 2 november, staan we stil bij deze allesomvattende verandering. Rouwrituelen helpen tijdens het rouwproces; ze geven je houvast en werken helend.

Wie leeft, gaat op enig moment dood. Maar elke samenleving heeft zo haar eigen manier om daar mee om te gaan. Waar we in onze Westerse wereld een overlijden vooral associëren met verdriet, laten andere culturen zien dat de dood ook iets moois kan zijn.

Rouw in andere culturen

Dag van de Doden
In Mexico worden rouw en herinnering elk jaar gevierd tijdens Día de los Muertos, een kleurrijk en oud gebruik uit de Azteekse traditie, die samenvalt met onze Allerheiligen/Allerzielen. De families van overledenen bouwen altaren in hun huizen of op begraafplaatsen, die ze versieren met foto’s van de overledene, goudsbloemen, kaarsen, vers fruit, pan de muerto (geglazuurd brood met suiker en sinaasappelrasp) en calaveras (vrolijk uitziende doodshoofdjes van marsepein). Het is een feest van verbinding waarbij de dood niet wordt gezien als een einde, maar als een overgang. Tijdens het feest laten ze de doden weten dat ze niet zijn vergeten maar in het hart nog springlevend en geliefd. De zielen van de doden genieten van de geur van het eten en later eten de Mexicanen het voedsel zelf op.

Hemelbegrafenis
De Tibetaanse boeddhistische traditie van de Sky Burial is een van de meest unieke rouwrituelen ter wereld. Deze hemelbegrafenis symboliseert de vergankelijkheid van het leven, het verlies van het fysieke lichaam en dient als laatste daad van vrijgevigheid, compassie en eenheid met de natuur. Tijdens de zogenaamde Jhator wordt het lichaam van de overledene na het zegenen in stukken verdeeld en op een bergtop geplaatst. Waar de gieren, die als heilige dieren worden beschouwd, dan op afkomen.

Dansen met de doden
De inwoners van Madagaskar vieren de dood eens per zeven jaar met een vrolijk, gemeenschappelijk festival dat Famadihana wordt genoemd en letterlijk ‘het omdraaien van de botten’ betekent. Dat klinkt nogal macaber en dat is het in onze westerse ogen misschien ook. Speciaal voor deze dag worden de lichamen van overleden familieleden voor een avond uit hun crypten gehaald en in mooie doeken gewikkeld. Door met de in doeken gewikkelde lichamen rond de graftombes te dansen, betuigen de Malagassiërs letterlijk respect en eer aan hun voorouders.

Ruimte voor rouw

December betekent voor veel mensen een tijd van licht, warmte en saamhorigheid. Maar dat geldt niet voor iedereen. Moet je een geliefde missen, kamp je met een slechte gezondheid, de gevolgen van een scheiding of mis je je thuisland, dan kunnen die laatste donkere weken van het jaar een zware tijd zijn. Met dat in het achterhoofd opende theoloog en Amsterdammer Rikko Voorberg in 2021 de eerste rouwkas op het Mercatorplein. De rouwkas biedt troost in donkere dagen. Afgelopen december werden in dertien dorpen en steden verspreid over Nederland rouwkassen opgebouwd, openbare plekken, waar ruimte wordt gemaakt voor afscheid, verlies en rouw. Voorbijgangers branden kaarsjes, schrijven linten met boodschappen of delen verhalen met lotgenoten. Want de rouwkas is van niemand in het bijzonder maar van iedereen.
Popupwerk.nl/popupkunst/rouwen-en-vieren

Dag van het Overleden Kind

Elk jaar, op de tweede zondag van december, is het Wereld Lichtjes Dag. Op deze dag steken mensen over de hele wereld om 19 uur kaarsjes aan ter nagedachtenis aan overleden kinderen. Door de verschillende tijdzones ontstaat hierdoor een golf van licht, zodat de wereld een beetje lichter wordt voor de mensen die hun kind hebben verloren. Het maakt daarbij niet uit hoe oud het kind was of hoe lang het overlijden al geleden is. Want je kind blijft je kind, voor altijd in je hart en gedachten.
Wereldlichtjesdag.nl

Symbool: de RouwHerkenner

Lisianne (1961) werkt als rouw- en verliesbegeleider bij de Stichting Begraafplaatsen & Crematorium Zuylen in Breda. Ze is ook de bedenker van de RouwHerkenner, een maatschappelijk initiatief dat raakt aan zingeving, verlies en menselijke verbondenheid.

‘Soms wil je liever even niets zeggen, maar wel gezien worden in je verdriet’

Lisianne: “Het valt mij op dat er tegenwoordig vooral aandacht is voor wat je níet moet zeggen tegen iemand die in de rouw is. Over opmerkingen die pijnlijk en kwetsend kunnen overkomen. Maar niemand heeft het over wat je wél kunt doen of hoe te reageren. Anders dan vroeger is rouw ook niet zichtbaar. In de week na de uitvaart gaan de meeste mensen weer over tot de orde van de dag. En dat is goed, maar dat betekent niet dat de rouwende zijn of haar verdriet heeft verwerkt. In de tijd dat mijn ouders jong waren, droegen rouwenden een periode lang zwarte kleding. Maar er waren nog veel meer rouwtekens. Hier in Brabant werd de spiegel bijvoorbeeld afgedekt. Of er stond een bezem bij de deur. In de Achterhoek droegen ze als uiting van rouw een zwart driehoekje op hun kleding. Die herkenbaarheid zijn we kwijtgeraakt. “Ik denk dat zo’n rouwteken ook in deze tijd heel fijn zou zijn,” zei ik in februari tegen Roel Stapper, directeur van de Stichting Begraafplaatsen & Crematorium Zuylen in Breda. Voor herkenning en onderlinge steun. Maar ook om de omgeving te laten weten dat je openstaat voor een gesprek. Roel was het met me eens, zei: “Die rituelen zijn we helemaal kwijtgeraakt. Ga ermee aan de slag, ga op zoek naar een kunstenaar die hier iets mee kan.”  Zo kwam ik terecht bij Myrthe Koppelaar. In het symbool van de RouwHerkenner dat zij ontwierp verwerkte ze een hart, dat staat voor verbinding en kracht. Mensen kopen de broche voor zichzelf of geven hem cadeau. Het teken moet nog meer bekendheid krijgen maar van degenen die de RouwHerkenner dragen of hebben gedragen, zijn de reacties positief. Het is sowieso een mooi sieraad, maar het rouwteken helpt je ook te verbinden met anderen. Zonder woorden. Soms wil je liever even niets zeggen, maar wel gezien worden in je verdriet. Tegelijkertijd is het een gespreksopener: ‘Goh, ik zie dat jij (ook) in de rouw bent.’ De RouwHerkenner dragen kan je helpen bij het verwerken van verlies. Het is een erkenning van je rouwproces. Het maakt dat mensen voorzichtiger met je omgaan, zolang jij dat nodig vindt.”
RouwHerkenner.nl

Allerheiligen & Allerzielen

Op Allerheiligen (1 november) eert de katholieke kerk de meer dan honderdduizend heiligen en martelaren. Ook Allerzielen (2 november) is een katholieke feestdag. Op beide dagen bezoeken families begraafplaatsen om graven schoon te maken, wordt er gebeden en worden er herdenkingsdiensten gehouden. In de avond van Allerzielen worden begraafplaatsen feeëriek verlicht met lichtjes, vuurkorven en vaak witte chrysanten. Tussen de grafstenen en gedenktekens treden op veel plaatsen dichters en muzikanten op, die voor bijzondere momenten zorgen.
Bron: Memorabel.nl

Tekst: Petra Schouten Media

Meer lezen?

Deze productie is te lezen in Zin 12. Nu in de winkel, of bestel ‘em hier online.