Schrijver Evelien van Veen

De dood accepteren. Of juist niet, en denken dat je elkaar later terug zult zien. Aanvaarden dat het verdriet altijd onderdeel van je leven zal blijven, naast alle leuke dingen die óók weer gaan gebeuren. Volkskrantinterviewer Evelien van Veen (1965) bundelde in Die ene die er niet meer is 52 interviews over het verlies van een geliefde. En hoe je dan in hemelsnaam verder moet.

Hoe is het idee voor de Volkskrantrubriek Leven na de dood ontstaan?
“De rubriek was er al, gemaakt door Barbara van Beukering. Ik liep al lang met een vergelijkbaar idee rond, dus toen zij er mee stopte, mocht ik haar opvolgen. Mijn invalshoek is net iets anders: ik wil altijd in de interviews opnemen wat mensen steun biedt om door te gaan, waar ze de veerkracht vandaan halen, wat helpt nou om het leven weer een beetje leefbaar te maken? Het leven ná de dood van de dierbare is dus altijd vast onderdeel van het verhaal, waar bij Barbara de focus wat meer lag op het sterfproces van de dierbare en de dierbare zelf. De verhalen pakken in de praktijk vaak vergelijkbaar uit, want mensen willen het altijd graag hebben over hun geliefde overledene en ik bied daar ook ruimte voor.”

Hoe is het om mensen te spreken die al dan niet zojuist een dierbare zijn verloren? Wat doet het met jou als interviewer, en met jou als mens?
“Het is voor mij als interviewer een dankbare taak. Mensen willen graag hun verhaal vertellen. Voor mij persoonlijk is het ook een mooie, verrijkende en leerzame taak. Ik word regelmatig geraakt, dan kan ik echt het verdriet meevoelen en ben ik samen met de geïnterviewde in tranen. Maar dat is niet erg. Heel fijn is het idee dat het zinvol is, deze rubriek, bijvoorbeeld als mensen erdoor met elkaar in contact komen en elkaar kunnen steunen. Er zijn vriendschappen uit voortgekomen, van mensen die via mij contact zoeken met degene wiens verhaal ze hebben gelezen en daar herkenning in vonden. Er is zelfs een liefde uit voortgekomen. Dat vind ik natuurlijk fantastisch om te horen.”

Je laat de lezer invoelen hoe het is als iemand van wie je houdt overlijdt. Maar ook hoe je ondanks alles overeind blijft. Hoe doen mensen dat? Wat komt steeds terug bijvoorbeeld?
“Wat regelmatig terugkomt: acceptatie, het echt aanvaarden van de dood van de geliefde helpt om te helen. Maar dat is soms heel moeilijk, en gek genoeg helpt het níét helemaal accepteren, namelijk de wetenschap: we zien elkaar weer terug, soms óók. Verder: aanvaarden dat het verdriet altijd onderdeel van je leven zal blijven, en dat dat oké is, naast alle goede en leuke dingen die ook weer gaan gebeuren. Plus: doorgaan met leven, (vaste) activiteiten, zwemmen op maandag, bridgen op vrijdag, samen zijn met familie en vrienden, het gevoel zinvol bezig te zijn – vaak zijn dat dingen die rechtstreeks voortkomen uit de dood van de geliefde, bijvoorbeeld een steungroep begeleiden van de vereniging van ouders van een overleden kind, blijven praten over en het herdenken van de overledene – bijvoorbeeld altijd samenkomen op zijn verjaar- of sterfdag, een boom planten op zijn lievelingsplek, dat soort dingen, werken, sporten, lezen – al dan niet over rouw, wandelen, in de natuur zijn, dat zijn dingen die ik vaak hoor.

In feite komt het vaak neer op de vier taken van rouwarbeid die rouwdeskundige Manu Keirse beschrijft – hij schreef het voorwoord van mijn boek: aanvaarding, de pijn doorvoelen en alle emoties ervaren, je aanpassen aan een leven zonder de overledene, weer leren genieten van het leven terwijl je de herinneringen aan de overleden levendig bewaart. Ook als mensen daar nog nooit van hebben gehoord, doen ze dat vaak intuïtief goed, omdat het helpt.”

Welk verhaal maakte op jou de diepste indruk en waarom?
“De meeste verhalen maken diepe indruk. Ik zal nooit vergeten wat John Peters me vertelde, wiens zoon Mike op 41-jarige leeftijd was overleden. John is daarna geleidelijk met veel van zijn activiteiten gestopt – hij deed ontzettend veel vrijwilligerswerk, had een lokaal radioprogramma, zat in besturen enzovoorts – en zit het liefst alleen op zolder aan Mike te denken. ‘Dat doet pijn, ja, maar ik heb recht op die pijn.’ Dat staat dus best wel haaks op de overlevingsmethoden van veel anderen, maar John is 78 en ik begreep wat hij zei.”

Denk je dat je je kunt voorbereiden op de dood van een dierbare? En zo ja hoe?
“Ik hoor van mensen dat als het gaat om iemand die heel oud is geworden en/of een lang ziekbed heeft gehad, het makkelijker te accepteren is. Zonder afscheid te kunnen nemen is moeilijk. En heel moeilijk, zegt Manu Keirse, is het als er geen lichaam is om afscheid van te nemen, dat leidt niet zelden tot complexe of zelfs traumatische rouw.”

Er staat ook een interview in de bundel met iemand die allebei zijn kinderen verloor. Hoe kun je in hemelsnaam verder als je als ouder je kind(eren) overleeft?
“Het antwoord is: zingeving. Jack Keijzer heeft daarna jaren in een vereniging van ouders van een vermoord kind in het bestuur gezeten en daarmee veel bereikt, bijvoorbeeld gestreden voor spreekrecht voor ouders en slachtoffers in de rechtszaal, en dat is er gekomen. Het gevoel en de wetenschap dat het niet helemaal voor niets is geweest allemaal. Daarbij was hij tot zijn pensioen economieleraar op een vmbo en heeft hij veel kunnen betekenen voor leerlingen die het soms moeilijk hadden – zijn andere zoon was aan suïcide overleden, juist door wat hij zelf had meegemaakt. Dat heeft bij hem geleid tot het besef dat het leven, zijn leven, ondanks alles de moeite waard is om geleefd te worden. Groot respect voor hem.”

Eigenlijk is de bundel Die ene die er niet meer is heel hoopvol. Wat hoop je dat de lezer bijblijft na lezing ervan?
“Manu Keirse zei op de boekpresentatie: er komt een dag dat het gras weer groen is, en dat blijkt ook uit veel van de verhalen. Het wordt nooit meer hetzelfde, maar dat hoeft niet te betekenen dat het leven niet ook weer mooi kan zijn.”

Bestaat er een universele manier van rouwen? Of is dat voor iedereen heel anders?
“Wat ik al aangaf: er bestaat dus inderdaad zoiets als een universele manier van ‘goed’ rouwen. Maar niet iedereen kan dat opbrengen. Alleen al stap 1, het accepteren van de dood van de geliefde, blijkt in de praktijk vaak bijna onmogelijk de eerste tijd. Mensen vertellen dat ze hun kind, zus of geliefde steeds zien, op straat of in een menigte bijvoorbeeld. Of ze horen diegene dingen zeggen op onverwachte momenten. Normaal gedrag van normale, evenwichtige mensen, zegt Manu Keirse daarover; het kan heel lang duren, soms een leven lang.”

Heb je zelf een overlijden van een dierbare meegemaakt? Wat was voor jou in het bijzonder helpend?
“Mijn vader is in 2018 in het verpleeghuis overleden op 86-jarige leeftijd. Dat was nog voor ik de rubriek schreef. Ik heb daarmee ervaren dat, hoewel het missen niet minder wordt, je ook vrede kunt hebben met de dood.”

De rubriek in de Volkskrant gaat vast nog even door. Komt er dan nog een boek denk je?
Als de uitgever ervoor openstaat, zouden de volgende 52 interviews ook weer kunnen worden gebundeld, ja.”

Over het boek

Sommige mensen zeggen dat het verdriet om een overleden geliefde nooit slijt. Anderen zeggen: ‘Misschien ben je met een dode dierbare wel meer bezig dan met een levende.’ Hoe ga je verder na het overlijden van je kind, je partner, je vader of moeder, broer, zus of een ander familielid, vriend, vriendin, minnaar of collega? Hoe voelt rouwen en hoe doe je dat? Journalist Evelien van Veen maakt invoelbaar hoe het is als iemand van wie je houdt overlijdt én hoe je ondanks alles overeind blijft. Want ook al zal er altijd een ‘voor’ en een ‘na’ blijven, er is leven na de dood. Zoals een van de geïnterviewden, die allebei zijn kinderen verloor, zegt: ‘Ik kan het wel van de daken schreeuwen: je hebt meer veerkracht dan je denkt.’

Die ene die er niet meer is is een verzameling interviews over rouw die voelbaar maken dat er leven is na de dood, ook als dat leven nooit meer hetzelfde is.

(Die ene die er niet meer is, Ambo Anthos, € 24,99)

Over de schrijver

Evelien van Veen (1965) is interviewer en (eind)redacteur bij de Volkskrant en maakt sinds 2023 de rubriek Leven na de dood.

Zin in?

Wij geven 3 exemplaren van Die ene die er niet meer is weg. Kans maken? Deel je gegevens in onderstaand winformulier en wie weet. Meedoen kan t/m 15 oktober.