Schrijver Nelleke Noordervliet

Gelauwerd schrijver Nelleke Noordervliet (1945) waagde zich met Het bewind van de gelukkigen aan een bijzonder urgente roman. Over een democratie die zichzelf opheft en op democratische wijze een dictatuur in het leven roept. Ja, het is fictie, dus niet echt. Maar wel nét echt. En dat geeft te denken.

Je bent een meermalig bekroond schrijver met een omvangrijk oeuvre. Zijn er dan nog wensen, dromen misschien voor de toekomst?
“Heel veel wensen voor de toekomst kan ik niet meer hebben, omdat er – statistisch gesproken – voor iemand die in 1945 is geboren, weinig toekomst meer is. Zo lang mijn hoofd nog goed werkt, ga ik door met schrijven. Ik zou niet weten wat ik anders moest doen.”

Behalve auteur van boeken ben je ook columnist voor Trouw en voor OVT. Hoe anders is dat? En wat maakt het zo fijn om te doen, columnschrijven?
“Het schrijven van een roman eist ‘de hele mens’ op. Het kost minimaal een jaar, brengt studie en research met zich mee, doet een beroep op je inlevingsvermogen, confronteert je met alle aspecten van de menselijke emoties en frustraties. Dat is mooi en inspannend. Columns doen een beroep op scherpte en precisie, houden zich bezig met het hier en nu. In columns concentreer ik me vaak op een bepaald aspect. Kortebaanwerk. Snel klaar en bevredigend als een lekkere bonbon.”

Je nieuwste roman is Het bewind van de gelukkigen. Hoe kwam je op het idee voor deze toch wel urgente roman?
“Het idee voor Het bewind van de gelukkigen ontstond eind 2023/begin 2024. Ik maakte me al langere tijd zorgen over de democratische rechtstaat, die we zo zorgvuldig mogelijk bewaakten maar die begon te piepen en te kraken. Het populisme won aan kracht, de social media versterkten alle gevoelens van wrok en woede, de kennis van de werking van de democratie en van de geschiedenis nam af, het egoïsme nam toe. In de politiek doken overal autocratische schreeuwers van rechtse snit op. Grote instituties als de NAVO, de VN en de Europese Unie kregen steeds meer moeite de eenheid te bewaren en de krachten te bundelen.

De oorlog in Oekraïne kondigde geopolitieke verschuivingen aan waarop niemand adequaat kon reageren. Ik stelde me voor hoe het zou zijn als de democratie zichzelf zou opheffen door op democratische wijze een dictatuur in het leven te roepen. Wat zou er gebeuren? Hoe zou die dictatuur de eigen politieke plannen doordrijven? Hoe zou de bevolking reageren? Blij dat er rust was in de tent? Tevreden dat ze niet meer zelf hoefden na te denken? Meelopers? Zou er verzet zijn? Ik stelde me een samenleving voor tien jaar na de Grote Omslag in 2015. Hoe zou men eraan toe zijn in 2025? Januari 2025 was het boek klaar. En toen kwam Trump. Vanaf dat moment kwam er dagelijks meer uit van de voorspellende veronderstellingen die ik in mijn roman deed en doe over de ‘gekozen autocratie’.”

Hoe (eng) realistisch is een maatschappij zonder vrije pers? En als een democratisch gekozen partij de absolute macht in Europa pakt en de oppositie uitschakelt?
“We zijn zo gewend aan een vrije pers, dat we ons nauwelijks kunnen voorstellen hoe het is als opeens een krant niet meer verschijnt, als alle berichten op elkaar lijken en worden gestuurd door de machthebbers. Geen variatie meer in meningen. Leugens en verdraaiing van de waarheid. Zwijgen over misdaden van de macht. We zien hoe het in de VS gaat. Trump grijpt in bij kranten, tv-programma’s en universiteiten. Ze mogen geen hem onwelgevallige berichten, stukken, interviews of onderzoek publiceren. Dat is schokkend in een land dat altijd de vrijheid hoog in het vaandel had, een land waar alles gezegd kon worden – meer dan bij ons! Van de ene dag op de andere ziet het er anders uit. Mensen worden bang om te zeggen wat ze denken. Censuur en zelfcensuur verstikken de discussie.”

Hoezeer maak jij je zorgen over het huidige politieke klimaat in Nederland en in de wereld? En over het vrije woord? In hoeverre kun je überhaupt vrij zijn, denk je?
“Vrijheid is nooit absoluut. Vrijheid houdt op waar het de vrijheid van anderen bedreigt en beperkt. Vrijheid is de ruimte die je elkaar biedt om van mening te verschillen, om er anders uit te zien, om een eigen ideaal na te streven. We gebruiken altijd de bekende disclaimer: iedereen is vrij behoudens ieders verantwoordelijkheid voor de wet. De wet bepaalt de grenzen van de vrijheid. Daarbij gaan we ervan uit dat de wet is opgesteld door vrije en verantwoordelijke mensen.”

In de roman worstelt Sophie Roth, voormalig journalist, met de keuze tussen gewelddadige actie en verdachte afzijdigheid ten aanzien van het regime. Hoe onmogelijk is die keuze? Wat doet dit met iemand en kun je in zo’n situatie nog mens zijn?
“De worsteling van Sophie Roth is een morele worsteling. Enerzijds wordt haar handelen ingegeven door de politieke situatie. Voor haar is verzet geboden. Maar hoe? Is het gebruik van geweld geoorloofd? Is het gebruik van geweld door anderen geoorloofd? Mag je de ogen sluiten voor het geweld van je medestanders? Gaat het ideaal boven persoonlijke gevoelens en loyaliteit? Het is juist heel menselijk in verwarring te zijn. Wat is goed? Wat is kwaad? Wat is het juiste handelen? Wanneer is geweld en verraad geboden? Hoe verzoen je dat met je diepste gevoelens en opvattingen?”

In hoeverre kunnen we Het bewind van de gelukkigen als fictie zien, en in hoeverre een angstig realistisch (toekomst)beeld?
“Het bewind van de gelukkigen is uiteraard fictie. Het is niet ‘echt’ maar wel ‘net echt’. Er zijn parallellen en mogelijke parallellen met de werkelijkheid. Er valt uit fictie altijd wel iets te leren over onze normale werkelijkheid.”

Wat hoop je dat de lezer bijblijft na lezing van je roman? En wat dat het boek doet in of voor het maatschappelijk debat?
“Ik hoop dat lezers mijn verhaal spannend vinden, soms ook grappig, en dat ze de vragen die ik erin aan de orde stel tot zich door laten dringen. Soms is het goed een werk van fictie te gebruiken in het maatschappelijk debat om je te ‘verschuilen’ achter de personages. Daarmee kun je via de tekst van een boek een betrekkelijk ‘veilige’ discussie voeren. Het wordt niet meteen angstig persoonlijk.”

Wat merk je zelf als schrijver in een veranderende wereld? Voel je je nog vrij (genoeg)?
“Omdat ik me niet beweeg in de wereld van de sociale media word ik persoonlijk niet beperkt door de haatdragende of aan mijn mening tegengestelde opinies, die mij bijvoorbeeld het zwijgen zouden willen opleggen of die me uitschelden (gesteund door vele likes). Ik heb er gelukkig geen idee van hoe het moet zijn voor een – bijvoorbeeld vrouwelijke – politicus die van alles naar haar hoofd geslingerd krijgt op de zogenaamde socials. De acties van de toetsenbordridders zijn vaak dom, onbeschaafd en verwerpelijk, maar raken toch. Ik voel me vooralsnog helemaal vrij, maar ik vrees de dag dat aan die vrijheid een eind komt.”

Toevallig alweer bezig met een volgend boek? Zo ja, kun je daar al iets over zeggen?
“Een volgend boek ligt al klaar. Een historische roman. Of en wanneer die daadwerkelijk uitkomt, is nog onzeker. En een nieuw thema is zich alweer aan het opdringen in mijn hoofd. Als ik tijd van leven heb, komt ook dat boek er nog.”

Over het boek

In een Europa zonder vrije pers probeert een voormalig journalist op het platteland te ontsnappen aan het opgelegde geluk van het regime. Maar verzet en morele keuzes laten zich niet ontwijken.

In een samenleving waar al tien jaar geen vrije pers meer bestaat volgen we Sophie Roth, voormalig journalist, die de hoofdstad heeft verruild voor een huisje op het platteland, ver weg van het valse geluk dat het nieuwe bewind onder dwang heeft verspreid.

Ze wil opnieuw beginnen in de kleine gemeenschap, maar stuit op achterdocht en terughoudendheid. Als ze in aanraking komt met het verzet wordt ze voor een moeilijke keuze gesteld: die tussen gewelddadige actie en verdachte afzijdigheid. De roman Het bewind van de gelukkigen houdt ons pijnlijk geloofwaardig voor wat er zou kunnen gebeuren als een democratisch gekozen partij de absolute macht in Europa naar zich toetrekt en de oppositie op allerlei manieren uitschakelt.

(Het bewind van de gelukkigen, Atlas Contact, € 24,99)

Over de schrijver

Nelleke Noordervliet (1945) is alom geprezen als een van de veelzijdigste, stilistisch vaardigste schrijvers in de hedendaagse Nederlandse literatuur. Rond 1980 begon ze aan een fictief dagboek van Multatuli’s eerste vrouw, barones Everdina Huberta van Wijnbergen. Het boek verscheen uiteindelijk in 1987 als Tine of De dalen waar het leven woont. Vervolgens publiceerde ze veelgeprezen romans als Het oog van de engel, De naam van de vader, Uit het paradijs, Pelican Bay, Snijpunt en Zonder noorden komt niemand thuis, verhalen en novellen die bijeengebracht werden in Veeg teken.

Behalve in romans en verhalen uitte Noordervliets belangstelling voor geschiedenis zich ook in boeken als Altijd roomboter, over haar overgrootmoeder, en in boeken die ze schreef voor het Rijksmuseum en voor de Amstelhof. In 2012 verscheen de roman Vrij man, de geschiedenis van de 17de-eeuwse Menno Molenaar, jurist, arts en dubbelspion. In 2013 schreef Nelleke het Boekenweekessay, getiteld De leeuw en zijn hemd en publiceerde ze Schatplicht, een essaybundel over de actualiteit van het verleden en de historiciteit van het heden.

In 2018 werd haar oeuvre bekroond met de Constantijn Huygens-prijs. De roman De val van Thomas G. verscheen in 2020 en de roman We kunnen dit in 2022. Haar nieuwste roman is Het bewind van de gelukkigen.

Nelleke is columnist voor Trouw en voor OVT. Haar boeken zijn meermaals genomineerd en bekroond en in verschillende talen vertaald. In 2022 ontving zij de Gouden Ganzenveer.

Interview: Daniëlle Bronsgeest. Beeld: Annaleen Louwes

Zin in?

Wij mogen drie boeken weggeven. Kans maken? Deel je gegevens in onderstaand winformulier en wie weet. Meedoen kan t/m 8 oktober.