Schrijver Cyrille Offermans

De meeste boeken over dementie, dat treurige onderwerp, bieden maar weinig inzicht, vindt hij. Dus probeerde schrijver Cyrille Offermans (1945) daar verandering in te brengen met zijn aangrijpende boek Waarom ik moest liegen tegen mijn demente moeder. Een boek dat begon met nauwkeurige aantekeningen over bevreemdende gebeurtenissen.

Je bent schrijver, essayist en criticus. Hoe zie jij jezelf vooral? En waarin voel je je het meest thuis?
“Voor mij zijn de verschillen tussen de schrijver, de essayist en de criticus relatief en dat geldt ook voor genreverschillen. Vóór alles ben ik schrijver, schrijver tout court: iemand die probeert formuleringen te vinden voor interessante, moeilijke, onbegrijpelijke gebeurtenissen. Het gaat altijd primair om de taal, om het zoeken naar formuleringen die een nieuw, verhelderend licht werpen op wat ons overkomt en bezighoudt. Ik zie mijn werk in de traditie van de 18de-eeuwse Verlichtingsfilosofen – tegen corrupte autoriteiten die er alle belang bij hebben om vooroordelen, onwetendheid en domheid te cultiveren. Ik ben een anti-specialist, maar maak dankbaar gebruik van specialistische kennis. Mijn werk speelt zich haast per definitie af in de uitgestrekte grensgebieden van de cultuurgeschiedenis, de filosofie, de literatuur, de kunsten en de politiek. Van het grootste belang: het is altijd persoonlijk, ook als het – zoals meestal – niet over mijzelf gaat. Een schrijver mag niets zomaar geloven, hij of zij moet zich altijd afvragen of iets wel is zoals ‘men’ denkt dat het is. Hij moet vooral niet bang zijn voor tegenspraak.”

Je schreef al zo’n dertig boeken. Welke boeken zou je daar nog graag aan toevoegen?
“Ik heb geen lange-termijnplannen. Maar het zou me niet verbazen als ik ooit nog eens een boek over de culturele revolutie van de jaren 60 zou schrijven. Dat wil zeggen: over mijn oproerige studententijd en wat er van dat avontuurlijke oproer is overgebleven. Het zou neerkomen op een verdediging van die tijd. Een ander mogelijk project: een boek met verhalen over mijn kindertijd. Maar ik ben nogal impulsief, morgen kunnen me andere onderwerpen te binnen schieten.”

In je boek Waarom ik moest liegen tegen mijn demente moeder schrijf je over je oude, dementerende moeder. Waarom wilde je daar destijds een boek aan wijden? Wat wil je de lezer graag meegeven?
“Ik wilde een boek over de ziektegeschiedenis van mijn moeder schrijven omdat ik zeer begaan was met haar lot en er ook al gauw achter kwam dat de meeste boeken over dit treurige onderwerp weinig inzicht boden.”

Het wordt nu opnieuw uitgegeven omdat het actueler is dan ooit. Waar zit dat hem precies in?
“Het onderwerp ‘dementie’ zal actueel blijven zolang mensen aan deze ziekte lijden. En aangezien we alsmaar ouder worden en de vooruitzichten op adequate behandelmethoden en geneesmiddelen ronduit slecht zijn, moeten we aannemen dat het aantal dementiepatiënten nog sterk zal toenemen. Dat is ook met het oog op de bezuinigingen in de gezondheidszorg geen prettig vooruitzicht. Om de ziekte ondanks alles enigszins dragelijk te maken – voor de patiënt en voor zijn of haar omgeving – is inzicht en een meer dan alleen professionele betrokkenheid vereist. Daar gaat mijn boek vooral over.”

Wanneer merkte je destijds voor het eerst iets aan je moeder? Wat precies?
“Door toevallige omstandigheden moest ik met mijn vrouw, twee kinderen en een hond gedurende drie maanden elders onderdak vinden. Wij hadden altijd al een warme band met mijn moeder, dus toen zij ons uitnodigde om bij haar in te trekken, aarzelden we niet lang. Zij was al bijna dertig jaar weduwe en had een groot huis; we verheugden ons allemaal op dat samenwonen. Maar dat pakte anders uit. Mijn moeder was altijd zeer empathisch en altruïstisch, ze vertrouwde haast blindelings op andermans betrouwbaarheid. Maar nu was ze tot onze verbijstering jaloers en wantrouwend. Tot dan een toonbeeld van burgerlijke beschaving gedroeg ze zich nu vaak ontremd. Pas na een paar maanden begreep ik dat deze pijnlijke gedragsverandering op dementie wees. Wie haar alleen kortstondig of sporadisch zag, had niets in de gaten; dan wist ze haar gebreken nog prima te camoufleren. Ik maakte – je bent schrijver of je bent het niet – elke avond nauwkeurige aantekeningen over de bevreemdende gebeurtenissen van die dag; die vormden later de basis voor mijn boek.”

Hoe was het om van dichtbij mee te maken dat zij zo angstig was, zichzelf steeds meer verloor?
“De veranderingen die zij in elk opzicht onderging, waren onthutsend. Ook toen de situatie thuis ondraaglijk werd en ik haar vaak opzocht in het verpleeghuis, zette haar mentale aftakeling door. Gelukkig waren er ook vredige en zelfs ouderwets intieme momenten, vaak in relatie tot muziek. Ontroerend waren voor mij ook talloze dagelijkse momenten, bijvoorbeeld als ik haar – nog in eigen huis – naar bed bracht, haar als een kind toedekte en ik lieve, geruststellende dingen tegen haar zei. Haar reacties waren soms hartverscheurend.”

Hoe kijk je terug op de laatste periode met je moeder?
“Het einde was vreselijk. Mijn moeder was fysiek nog lang in orde. Ze was eigenlijk nooit ziek, wat ook betekende dat ze lang heeft moeten lijden. Details daarover vind je in mijn boek.”

Hoe frustrerend is het dat de wetenschap op het gebied van dementie zo weinig vorderingen maakt?
“De wetenschap staat nu eenmaal tamelijk machteloos tegenover talloze veel voorkomende ernstige ziekten. Sommige kankers, ALS, MS, migraine – de lijst kan makkelijk worden aangevuld. Frustrerend is vooral de onwil van fabrikanten om te investeren in medicijnen die op korte termijn geen winst opleveren. Medische zorg zou op Europees niveau moeten worden aangepakt en liefst door niet-commerciële instellingen moeten worden uitgevoerd. Maar rechtse partijen hebben zoals bekend hier en elders juist het tegendeel daarvan gedaan; dat is een van de hoofdredenen dat we nu overal met ernstige tekorten zitten.”

Maakt de ervaringskennis in literatuur, toneel en films het tekort vanuit de wetenschap een beetje goed?
“Ja, ervaringskennis zoals je die vindt in boeken en films en dergelijke is nuttig, hoopgevend en troostend. Ook mantelzorgers en andere hulpverleners kunnen er lering uit trekken en er een energiebron in vinden. Hun werk is sowieso goud waard. We kunnen hen niet dankbaar genoeg zijn.”

Welk (boek)project staat er hierna op stapel?
“Momenteel werk ik aan een ambitieus boek dat een poging is om de dramatische, tot voor kort onvoorstelbare beschavingsbreuk te documenteren die we momenteel meemaken. En natuurlijk zoek ik, als altijd, naar lichtpunten.”

Over het boek

‘Mijn moeder dacht dat het oorlog was, niet bij wijze van vergelijking, maar in de bloedserieuze zin van het woord. Zij was gevangengenomen en werd nu door ‘de vijand bewaakt. Hoe wij zonder kleerscheuren door de vijandelijke linies waren gekomen en haar hadden gevonden, was haar een raadsel.’

Van zeer nabij, met een precisie die liefde verraadt, beschrijft Cyrille Offermans de lotgevallen van zijn oude, dementerende moeder: hoe het begon, met vergeetachtigheid en wantrouwen, hoe moeilijk het is ermee om te gaan en hoe een opname onvermijdelijk werd. Hoe haar binnenwereld volledig desintegreerde, en het daarom nodig was de buitenwereld zo te beschrijven dat zij zich daarin zonder angsten kon terugvinden.

Offermans, die zijn moeder jarenlang heeft verzorgd, probeert haar schijnbaar betekenisloos geworden uitingen als zinvol en menselijk te duiden. Nu, twintig jaar later, is dit boek actueler dan ooit. Het laat zien dat de stilstand in het wetenschappelijk onderzoek naar dementie ruimschoots wordt gecompenseerd door indringende ervaringskennis in literatuur, toneel en films.

(Waarom ik moest liegen tegen mijn demente moeder, Cossee, € 21,99)

Over de schrijver

Cyrille Offermans (1945) is schrijver, essayist en criticus. Hij publiceerde dertig boeken, onder meer een monografie over Paul Klee, een boek over het tekenwerk van Lucebert, de roman Dood van een leraar, drie jeugdromans, toneel, vele essaybundels en journaals. Zijn werk werd diverse malen bekroond; voor Een iets beschuttere plek misschien (2018) werd hem de driejaarlijkse essayprijs van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal en Letteren toegekend. Recent publiceerde hij Een koord boven de afgrond (2024) en Thomas Bernhard. Een beschadigd leven (2024). Waarom ik moest liegen tegen mijn demente moeder is zijn nieuwste boek.

Zin in?

Wij geven 3 exemplaren van Waarom ik moest liegen tegen mijn demente moeder weg. Kans maken? Deel je gegevens in onderstaand winformulier en wie weet. Meedoen kan t/m 6 augustus.