De geschiedenis wordt verteld door mannen en gaat vooral over mannen. Daar wilde schrijver Anita Terpstra (1974) met haar nieuwe boek Hiltje verandering in brengen. Ze vertelt daarin het verhaal van een vrouw. Een gewone vrouw, in 1847, met de ongewone wens om met haar gezin naar Amerika te emigreren.

Je schreef eerder een roman, non-fictie en meerdere thrillers. Nu kom je met Hiltje, een historische roman. Waar ligt je hart qua genre? En hoe zie jij jezelf vooral?

“Hiltje is geen historische roman maar een non-fictieboek. Ik heb geen voorkeur voor een bepaald genre. Bij elk verhaal hoort een bepaalde vorm en voor Hiltje was dat non-fictie.”

Hoe stuitte je op het verhaal van Hiltje, een Friezin die leefde van 1805 tot 1898 en in 1847 met haar gezin naar Amerika emigreerde? En waarom wilde je dit verhaal vertellen?

“Ik werd gevraagd om het Friese Kadoboek 2023 te schrijven, in het kader van de Friese Boekenweek die in november 2023 plaatsvond. Toen ik het boek Al mijn moeders: een familiegeschiedenis van analfabeten, armen en arbeiders schreef, stuitte ik op een verre voorouder die in 1867 naar Amerika was geëmigreerd. Mijn familie is nogal honkvast, we zijn Friesland niet uit te krijgen, en hij is als eerste en bijna als enige naar het buitenland vertrokken. Dat vond ik fascinerend. Waarom emigreerde hij? Hoe was het hem daar vergaan? Ik kwam het een en ander over hem te weten via de brieven van een andere emigrant, Sjoerd Aukes Sipma, die in 1847 naar Amerika was vertrokken, en zo stuitte ik op het verhaal van zijn oudere zus Hiltje Aukes Sipma die tegelijkertijd met haar broer en achthonderd andere Nederlanders was geëmigreerd naar de staat Iowa, waar ze het stadje Pella hebben gesticht. In non-fictieboeken gaat het vaak over mannen, veelal bekende mannen, zoals kunstenaars, politici et cetera. Ik wilde graag het verhaal van een vrouw optekenen, vooral dat van een ‘gewone’ vrouw. Vrouwen worden vaak weggelaten uit de geschiedenis omdat hun taken – echtgenote en moeder – als vanzelfsprekend worden gezien, met een lacune tot gevolg. Geschiedenis kan niet worden verteld zonder het perspectief van vrouwen, dan vertel je een eenzijdig verhaal.”

Deed je veel research voor dit boek? En zo ja, was er veel te vinden?

“Ik heb heel veel research gedaan. Ironisch genoeg is er veel te vinden over Pella, maar die geschiedenis is verteld door mannen. Materiaal over en van vrouwen is er nauwelijks.”

Het was niet bepaald gebruikelijk in die tijd om (zo ver weg) te emigreren. En dan ook nog met een groot gezin. Wat was precies de drijfveer van Hiltje? In hoeverre speelde religie een rol?

“Hiltje en haar man maakten deel uit van een groep zogenoemde Afgescheidenen. Zij wilden zich afscheiden van de Hervormde Kerk. Ze mochten in Nederland hun geloof niet aanhangen en vertrokken om die reden naar Amerika. Daar was godsdienstvrijheid.”

Eenmaal daar stichtten ze samen met achthonderd andere Nederlanders het dorpje Pella, in Iowa, Midden-Amerika. Mocht dat zomaar, als een flinke groep buitenlanders daar een compleet dorp stichten?

“Ja, dat mocht. De nieuwe staten van Amerika stonden te springen om mensen die het land, dat voor de kolonisatie tot de Indianen had behoord, wilden omtoveren tot vruchtbare landbouwgrond waarmee geld verdiend kon worden. Er kwamen miljoenen emigranten van heel Europa naar Amerika. In 1847 hield emigratie naar Amerika in dat men de oceaan over moest varen op zeilschepen – op zich al een levensgevaarlijke onderneming vanwege het risico op schipbreuk, ziektes en stormen – richting prairies die niet gecultiveerd waren, waar bijna niemand woonde en waar geen tot bar weinig voorzieningen waren.”

Pella bestaat nog steeds, tegenwoordig America’s Dutch Treasure. Omdat er zoveel Hollands te vinden is, zoals molens en tulpen. Waarom wordt het Nederlands cultureel erfgoed daar zo gekoesterd terwijl de (oorspronkelijke) bewoners Nederland juist wilden verlaten?

“Het is vaak zo dat mensen die emigreren langer vasthouden aan de normen en waarden, en tradities van hun thuisland. Het geeft denk ik een gevoel van verbondenheid en vaste grond onder de voeten in een wereld waarin alles nieuw en onbekend is. Er was al enigszins sprake van een Amerikaanse cultuur: veel Nederlandse mannen moesten bijvoorbeeld niks hebben van Amerikaanse vrouwen, die volgens hen veel te vrij en lui waren.”

Heeft Hiltje uiteindelijk haar droom waargemaakt in Amerika?

“Ja, ze hadden godsdienstvrijheid en vrijheid van godsdienstonderwijs.”

Hoe zou je Hiltje typeren? Wat voor vrouw was zij?

“Een flinke vrouw. Haar vader was een arbeider die net het hoofd boven water wist te houden. Er waren zeven kinderen. Hiltje moest vanaf jonge leeftijd werken om het gezinsinkomen aan te vullen. Het besluit om als huishoudster voor Heerke Viersen te gaan werken, is bepalend voor haar levensloop geweest. Hij was weduwnaar met een kind en had iemand nodig om voor zijn zoon te zorgen en het huishouden te runnen. Ze moesten trouwen: zes maanden na hun huwelijk werd hun dochter geboren. In Friesland had ze een goed leven, haar man was rijk. Om dat leven op te geven en een reis naar Amerika te ondernemen, met alle gevaren van dien, getuigt van grote moed.”

Wat heeft het levensverhaal van Hiltje jou gebracht? Ben je er misschien anders door in het leven gaan staan?

“Eigenlijk niks anders dan het bevredigen van mijn eigen nieuwsgierigheid! Ik was heel benieuwd hoe haar leven eruitzag in die tijd. Als ik wil koken, dan ga ik naar de supermarkt om boodschappen te halen en kook ik in mijn keuken die van alle gemakken is voorzien. Zij moest haar eigen groente, fruit en aardappelen verbouwen, meel maken en brood bakken, op dieren jagen om aan vlees te komen, hout hakken om vuur te kunnen maken, et cetera. Onvoorstelbaar intensief.”

Is er iets wat je de lezer met het boek zou willen meegeven?

“Het perspectief van een gewone vrouw in haar tijd. Aan de ene kant is zo zoals jij en ik – ze was echtgenote, moeder, zus, dochter. – en aan de andere kant heeft ze een waanzinnig leven geleid. Ze was een pionier. Als ik nu zou emigreren, zou ik in een gespreid bedje terechtkomen. Ik zou op en neer kunnen vliegen naar mijn thuisland, via mijn mobiel contact onderhouden met familie en vrienden. Zij wist dat ze haar familie en vrienden waarschijnlijk nooit meer zou zien en dat ze in de wildernis een nieuw leven zou moeten opbouwen.”

Wat voor soort boek gaat je volgende worden?

“Dat verklap ik niet!” (lacht)

Hiltje ligt op 11 maart in de boekhandel.

Over het boek

Hiltje Aukes Sipma (1805-1898) uit het Friese Bornwird besloot in 1847 samen met haar man en zes kinderen de oversteek te wagen naar het land van de onbegrensde mogelijkheden: Amerika. In de hoop op een beter leven, rijkdom en religieuze vrijheid ontvluchtten ze Friesland en stichtten samen met achthonderd andere Nederlanders het dorpje Pella, in de staat Iowa, Midden-Amerika. Op basis van historische documenten, brieven, memoires en familiegeschiedenissen reconstrueert Anita Terpstra het vaak harde bestaan van Hiltje, haar familie en de andere bewoners van het dorp aan de frontier, dat tegenwoordig America’s Dutch Treasure wordt genoemd, met molens, Nederlandse architectuur, een tulpenfestival en een eigen dialect: het Pella-Nederlands.

(Hiltje. Een Friese vrouw op zoek naar een beter leven in Amerika Thomas Rap, € 18,99)

Over de schrijver

Anita Terpstra (1974) studeerde journalistiek en kunstgeschiedenis. Ze schreef meerdere veelgeprezen thrillers, waaronder het voor de Gouden Strop genomineerde Samen. Daarnaast schreef ze de roman De moedermaffia en de non-fictiebestsellers Het huis vol (2018) en Al mijn moeders (2022).

Zin in? 

Wij mogen 3 exemplaren van Hiltje weggeven. Kans maken? Deel je gegevens in onderstaand winformulier en wie weet. Meedoen kan t/m 13 maart.