Emancipatie? ‘Nee, we zijn er echt nog niet,’ vindt schrijver en journalist Jutta Chorus (1967). Met haar nieuwste literaire non-fictieboek Alma’s dochters haalt ze vijf vrouwen uit de schaduw van de vooral door mannen gedomineerde geschiedenis.
Je bent schrijver en journalist. Hoe verhouden die twee zich tot elkaar? En waar ligt je hart?
“Elke journalist is een schrijver, maar niet per se een schrijver van boeken. Na jaren van verslaggeven voor verschillende tijdschriften en kranten, kreeg ik in 2002 de kans om een boek te schrijven – over Pim Fortuyn – en dat bleek heel goed bij mijn temperament en tempo te passen. Ik heb altijd moeite gehad met de beknoptheid van nieuwsjournalistiek, hoe fijn ik de opwinding ervan ook vind. Maar daarin gaat vaak zoveel nuance verloren. In een boek bepaal ik helemaal zelf wat ik schrijf. Daar ligt mijn hart.”
Alma’s dochters is een boek over vier sterke vrouwen die een podium verdienen. Van waaruit ontstond dat idee – of die behoefte?
“De voedingsbodem voor een boek over sterke vrouwen is al langer geleden bij mij gelegd. Door mijn eigen moeder Mária, die zolang ik leef heeft gehamerd op zelfstandigheid als streven. Ze is altijd actief geweest in het Katholiek Vrouwendispuut, een emancipatievereniging voor katholieke vrouwen ooit opgericht door Marga Klompé. Twee jaar geleden hebben mijn moeder en ik samen een boek geschreven over de geschiedenis van dat dispuut, bij het 75-jarig bestaan. Dat was de eerste keer dat ik mijzelf zo nauw bij een onderwerp betrokken voelde, niet als journalist maar persoonlijk. Mijn moeder is in juli overleden, toen was het boek over Alma’s dochters bijna klaar. Ik heb het daarna met verdubbelde hartstocht afgemaakt.”
Hoe vind jij dat de emancipatie er in Nederland voor staat?
“We staan er beslist beter voor dan in de tijd van de vrouwen in mijn boek. Maar de grote verbeteringen in de maatschappelijke positie van de vrouw zijn van relatief recente datum en op vooruitgang kan altijd een conservatieve reactie volgen. We zagen bijvoorbeeld in de Verenigde Staten, waar ik op dit moment tijdelijk woon, dat het recht op abortus, waarvoor vrouwen lang hebben gestreden, zomaar kan worden teruggedraaid als er genoeg conservatieve rechters op één plek zitten. Of kijk naar de haatdragende opmerkingen over vrouwelijke politici in Nederland. Nee, we zijn er echt nog niet.”
Alma’s dochters is literaire non-fictie. Wat spreekt jou zo in dit genre aan?
“Fictie is van een heel andere orde en ik betwijfel of ik me daarin als schrijver ooit op mijn gemak zou voelen. Het houvast van de werkelijkheid is mij dierbaar. Meer dan dat, in mijn ervaring is de werkelijkheid vaak fascinerender en scherper dan fictie. Maar ik heb mij altijd laten inspireren door fictie bij wat ik schrijf. Ik geniet van grote romans als die van Zadie Smith of Thomas Mann, waarin zij aan de hand van de kleinste observaties een hele wereld oproepen. Ik ben een late leerling van de Amerikaanse stroming van de New Journalism uit de jaren 50 en 60, die welbewust literaire technieken toepasten in hun verslaggeving, schrijvers als Joan Didion en Truman Capote.”
Hoe stuitte je op de levens van Alma, Elly, Sylvia en Lili?
“De aanleiding voor Alma’s dochters was heel concreet: Lili Veenman is een oude vriendin van mij en ze vertelde me in de zomer van 2021 over haar voormoeders. Toen ze ook nog een koffertje vol brieven en dagboeken van hen bleek te hebben, kon ik mij die vrouwen levendig voor de geest halen. Lili zei, typisch, prikkelend, terwijl ze de koffer opende: ‘Nu komen we te weten of ze iets te zeggen hadden.’ En dat hadden ze. Het waren vrouwen die niet alleen ieder op hun terrein zo’n beetje pioniers waren, ze konden ook heel gevoelig en elegant over hun leven schrijven.”
Voor Alma’s dochters heb je veel research gedaan. Hoe ben je te werk gegaan?
“Eerst heb ik alles gelezen wat in dat koffertje stak. Lili’s grootmoeder had gelukkig de oude gewoonte om haar brieven in een brievenboek te schrijven. Daarbij schrijf je op een bladzijde en worden de woorden doorgedrukt op heel dun papier daaronder. Het lijkt op carbonpapier. Vervolgens scheurt de briefschrijver het bovenste vel uit het boek en verstuurt dat, naar haar moeder of vriendinnen in dit geval. Het onderste vel blijft in het boek. Zo kon ik het lezen, met een vel wit papier eronder, anders was het te doorzichtig.
Wat ik uit die documenten las, heb ik vervolgens gecheckt aan de hand van interviews of andere bronnen uit die tijd. Er leefden nog genoeg mensen uit de kring van Lili en haar moeder Sylvia om te kunnen ondervragen. En lang leve Delpher, de website van de Koninklijke Bibliotheek, die eeuwen aan kranten heeft gedigitaliseerd en doorzoekbaar gemaakt. Ongelooflijk hoeveel sporen je kunt terugvinden in oude kranten.”
Welke rol speelt de man in het leven van Alma, Elly, Sylvia en Lili?
“Als ik het neutraal zeg: een doorslaggevende rol. Als ik het grimmiger wil zeggen: ze speelden al te vaak een kwalijke rol. De wereld waarin Alma, Elly en Sylvia leefden was ingericht door en voor mannen. Pas in de loop van Lili’s leven werden de wettelijke beperkingen voor vrouwen – die bijvoorbeeld niet als ambtenaar mochten blijven werken nadat ze trouwden, die niet zelfstandig een bankrekening mochten openen tot 1956 – stukje bij beetje opgeheven. Dat is de grote wereld.
In hun kleine wereld speelden enkele mannen binnen dat patriarchale kader een goede, stimulerende rol. Alma’s echtgenoot Anton moedigde zijn drie dochters met hetzelfde vuur aan om te gaan studeren als hun enige zoon. Hij vond het prima dat zijn vrouw ging schrijven en zo in haar eigen inkomsten voorzag. Hetzelfde geldt voor Fons Rademakers, die als regisseur nauw samenwerkte met zijn vrouw Lili en trots was op de films die zijzelf regisseerde.
Maar een paar mannen hebben zich ellendiger gedragen. Die waren overspelig en zetten hun vrouw zonder veel omhaal aan de kant voor een nieuwe. Wat mij fascineert, is dat ze dit kónden doen. Dat hun omgeving misschien wel zal hebben afgekeurd wat zij deden, maar dat zij in feite geen negatieve consequenties van hun gedrag ondervonden. Alleen daaraan zie je al dat het een mannenwereld was.”
De 92-jarige Lili is de bron van alle verhalen. Waarom spreekt ze pas op het laatst over haar eigen leven?
“Bij Lili begon het allemaal voor mij. Ze is een elegante vrouw met messcherpe observaties. Ik vond het bijzonder dat wij dagen, weken met elkaar spraken over haar overgrootmoeder, oma en moeder en hoeveel zij zich nog over hen kon herinneren. We spreken dan dus ook over een vrouw, Alma, die in 1853 is geboren! Over zichzelf bleef zij steeds gereserveerd. Korte antwoorden, kleine herinneringen. Toen ik het manuscript in eerste aanleg af had, stuurde ik het naar haar. Ze reageerde snel en zei me: je moet nog één keer hier naartoe komen, ik moet je nog meer vertellen. Dus ik ging naar Italië, waar zij in een heerlijk huis woont, en was voorbereid op een lading kritische opmerkingen. Het tegendeel bleek het geval. Ze wilde me nog dat ene geheim uit haar jeugd vertellen. ‘Zij hebben alles aan de openbaarheid prijsgegeven,’ zei ze met een verwijzing naar haar voormoeders. ‘Het is laf tegenover hen als ik niet vertel wat er in mijn jeugd is gebeurd.’”
Wat heb je geleerd van deze vier vrouwen? Wat neem je mee van hen in je eigen leven?
“Hun brutaliteit en elegantie vind ik aanstekelijk. Alma, die in 1875 naar Nederlands-Indië voer in de verwachting dat haar verloofde daar aan de kade zou staan. Toen hij in de tussentijd bleek te zijn overleden, besloot ze dat ze liever in haar eentje in Indië zou blijven dan terug te keren naar Nederland. Zij heeft haar eigen pad gebaand en stelde dat haar dochters en kleindochters ten voorbeeld. Brutale reizigers, die zich gewoon ergens vestigen en daar met zwier hun leven voortzetten. Als het tegenzit, schrijven ze elkaar: ‘Heb je nog gusto?’ – levenslust? Dan trekken ze hun mooiste jurk en hakken aan en ze maken er iets van. Dat vind ik een les.
Lili’s moeder Sylvia staat beroepshalve heel dicht bij mij. Ze gaf leiding aan de Haagse Post in de jaren 50 en 60 – terwijl haar man daar de eer voor opstreek. Ze nam allemaal bijzondere mensen aan die ze de opdracht gaf naar de wereld te kijken als ‘onze lieve heer op een wolkje die naar beneden kijkt en de wereld ziet zoals die is zonder het verlangen haar te willen bijkleuren’. Dat is precies zoals ik als schrijver probeer te kijken.”
Win met Zin
Wij mogen 3 boeken van Jutta Chorus weggeven. Kans maken? Deel in de comments waarom dit verhaal jou aanspreekt.
Aan de rand van een Italiaanse vallei vindt Lili eindelijk haar Air-Francekoffertje terug. Eruit vallen de levens van haar voormoeders, van Alma, Elly en Sylvia. Vrouwen die, net als zijzelf, pioniers waren op allerlei terreinen: de letteren, de journalistiek, de film. Hoe komt het dan dat hun namen in de geschiedenis nauwelijks voorkomen? Ze leefden naast Aletta Jacobs, Marga Klompé en de Dolle Mina’s. Maar in het dagelijks leven van Alma en haar dochters bleven mannen het middelpunt van het universum. De vrouwen mochten al dankbaar zijn dat ze hun satellieten waren. Hun bloei bleef, zoals een van hen zegt, ‘in het verborgene’. Aan de hand van brieven, dagboeken, foto’s en gesprekken haalt Jutta Chorus vijf bijzondere vrouwen uit de schaduw. Vijf sprankelende en wanhopige levens in één meeslepende familiegeschiedenis.
(Alma’s dochters, Pluim, € 26,99)
Over de Schrijver
Jutta Chorus (1967) is schrijver en journalist voor NRC. In 2003 won ze de Prijs voor de Dagbladjournalistiek voor haar bijdragen over de korte politieke carrière van Pim Fortuyn. Ze beschrijft van dichtbij prominente maatschappelijke figuren, zoals het campagneboek In de ban van Fortuyn (met Menno de Galan) of het portret Beatrix. Dwars door alle weerstand heen (2013).
In 2009 verscheen de kroniek Afri. Leven in een migrantenwijk, over de Rotterdamse Afrikaanderwijk. Het werk werd genomineerd voor de Brusseprijs voor het beste journalistieke boek en het Beste Rotterdamse Boek.
.
Geïntrigeerd na het lezen van het interview om dit boek te gaan lezen. Echt zo’n onderwerp waar je nooit genoeg over kunt lezen. Ik loot heel graag mee!
Ik ben helemaal stil van het interview.
Tijdens mijn studie heb ik de film Menuet van Lili Veenman geanalyseerd en ook hoe ze wel/niet in de schaduw van haar man stond.
Ben benieuwd naar haar voormoeders en welke weg van emancipatie we nog hebben te gaan.
Ik vind het altijd erg mooi om over de samenleving en geschiedenis te lezen en leren via een historische roman die over een familie vertelt. In dit boek lijkt het mij super interessant om door de verhalen van de vrouwen van deze familie, meer te weten te komen over wat er allemaal speelde in de tijd dat zij leefden.
..ik wil graag dit boek lezen en ervaren hoe Jutta als schrijfster presteert.. boeiend en actueel thema over vrouwenrol in het verleden (onderdrukking) en de omslag naar nu..
Het moet ook weer niet te ver doorslaan trouwens.. Ben benieuwd hoe zij dit weergeeft. Zou graag boek winnen en laten circuleren via de familie-bibliotheek.
Interessant hoe deze vrouwenlevens zich ontwikkeld hebben, tegen de stroom in.
Benieuwd naar het boek, dus ik loot graag mee.
Ik houd ervan als mensen hun eigen richting bepalen
Zou graag de verhalen lezen van deze sterke en boeiende vrouwen
Momenteel lees ik het boek “De drie duifkes” van Hilde van Mieghem. Ook een indrukwekkend boek over drie sterke vrouwen. Het boek “Alma’s dochters” zal mij vast net zo boeien.
Sterke vrouwen zijn een grote inspiratiebron!!!!
Ik doe mee. Boeken over sterke vrouwen spreken mij altijd aan. Ben benieuwd.
Prachtige vrouw, schrijft als een dijker
Een sterke vrouw is inspirerend en ontspannend tegelijk, Daar een boek van of over lezen is voor mij echt een heerlijk wegdroom avond
ik wil wel eens ervaren hoe Jutta als journalist het thema vrouwenonderdrukking in boekvorm presenteert.. wat een schitterende fantasie moet zij hebben om dit te kunnen schrijven.. Ben benieuwd naar dit boek en zie er naar uit.
Dit boek belooft een verrijkende leeservaring te zijn, waarin de levensverhalen van vijf sprankelende en wanhopige vrouwen in een meeslepende familiegeschiedenis worden verteld. De kracht en het verhaal van deze vrouwen worden bij het grotere verhaal van de vrouwenemancipatie getrokken. Door dit boek te winnen kan ik meer leren over de kracht en de verhalen van deze vrouwen, en mezelf inspireren om ook iets zinvols bij te dragen aan de verdere emancipatie van vrouwen.
Lijkt me erg interessant, ik hou van geschiedenis.
Ik ben benieuwd naar de levens van deze 4 sterke vrouwen en loot graag mee.
Intetessant om te lezen over sterke vrouwen, benieuwd naar deze familiegeschiedenis. Ik ken deze auteur van de boeken : Beatrix en Broeders. Dus benieuwd naar Alma’s dochters
Inspirerend!
Dat geheim uit haar jeugd…. ik ben nu wel erg nieuwsgierig!
Ik heb interesse en waag mijn kans
Een verhaal over sterke vrouwen? Daarin ben ik altijd geïnteresseerd! En met mij mijn dochter én schoondochter, we lezen het boek dan alledrie en daarna gaan we er heerlijk over discussiëren, ik heb er núal zin in!
Het lijkt me een inspirerend boek
Lijkt me een bijzonder verhaal. Wil ik wel meer van lezen.
Ik zou dit boek graag willen winnen omdat ik geïnteresseerd ben in vrouwen die pioniers zijn geweest in verschillende terreinen en hoe hun levens verborgen zijn gebleven in de geschiedenis. Ik denk dat het lezen van de brieven, dagboeken, foto’s en gesprekken uit deze familiegeschiedenis mij een uniek inzicht zal geven in het leven van deze vijf bijzondere vrouwen en hoe ze hebben moeten vechten om hun stem te laten horen in een mannen-gedomineerde wereld. Ik denk dat dit boek me zal inspireren om meer te leren over de geschiedenis van vrouwen en hun bijdragen aan de maatschappij.
powervrouwen, krachtig verhaal!
Een zeer interessant en boeiend boek lijkt me. Om zo te leren van onze voorgangsters.
Ik zou het graag ontvangen.
Wow! Ik doe graag mee, ik geef dit boek graag aan mn mama (die nu middenin een chemotraject zit) Wat is zij een sterke vrouw!
Girlpower, ik doe mee
Ik lees graag over sterke vrouwen, goed dat er aandacht aan gegeven wordt. Dat kan nooit genoeg zijn
Ik zou het boek graag winnen voor mijn schoondochter. Zij heeft geschiedenis gestudeerd en doet nu een studie rechten. Zij is zeer geïnteresseerd in hoe dingen in de maatschappij ontstaan vanuit de menselijke psyche.
Super graag meeloten
Het verhaal in dit boek lijkt veel raakvlakken te hebben met mijn eigen leven en dat van mijn moeder en oma. Oma had een leidinggevende functie in een naaiatelier en vooruitstrevende ideeën voor die tijd, ze kwam op voor haar medewerkers. Ze trouwde in 1925. Mijn moeder was coupeuse en had haar eigen eenmansbedrijf. Toen ze in 1955 trouwde stopte ze. Ze heeft al haar kinderen, zowel zoons als dochters, gestimuleerd om door te leren zodat je onafhankelijk bent.
Ik wil het boek Alma’s dochters graag lezen.
Ik zou het boek graag aan mijn moeder willen geven, haar moeder (mijn oma) heeft zich begin jaren 50 enorm ingezet tegen het arbeidsverbod voor gehuwde vrouwen. De onzinnigheid daarvan heeft zij met hand en tand verdedigd en mede dankzij haar heeft dat tot een bepaalde hervorming geleidt. Mijn moeder (bijna 80!) heeft het stokje van haar overgenomen en zet zich tot op de dag van vandaag nog steeds in voor gelijke rechten voor vrouwen, daarnaast is zij een fervent lezer en zal ze dit boek met plezier lezen.
In mijn jeugd heb ik Margaret Klompe ontmoet in Beverwijk. Haar nichtje (dochter van de burgemeester) was jarig en Wij waren allebei uitgenodigd. Als katholiek meisje was zeer onder de indruk van mevrouw Margate Klompe, het grote burgemeestershuis met entourage deed me minder. Ik heb altijd gevochten voor mijn zelfstandigheid. Lees veel en graag over de vrouwen uit onze geschiedenis. Dit boek staat dan ook op mijn verlanglijstje. Eerst maar Aleksandra uitlezen.
Lof voor Chorus dat zij deze uitdaging is aangegaan.
Anne Miek Bierhoff
Vrouwen vormen 50% van de wereldbevolking, ze verdienen hun plek! Het lijkt me een geweldig en boeiend verhaal, van vrouwen die niet altijd gedaan hebben wat er van ze verwacht werd. Ik zou het erg graag lezen…
Het lijkt me een zeer boeiend boek, ik zou het graag lezen.
Dat er tot op heden geen gelijkheid is, verbaasd niemand. Toch vreemd. Ik hoop dat dit boek voor sommigen wel het verschil mag maken en ben zelf ook nieuwsgierig naar het verhaal
Voorvechters voor de emancipatie, wat een heldinnen!
Het lijkt me een heel interessant boek.
Sterke vrouwen zijn altijd inspirerend!
Ah heerlijk dit lijkt me een prachtig boek om te lezen , om helemaal op te gaan in de ontwikkeling/ levens van deze vrouwen !
Mijn moeder stierf jong(52 jaar) toen ik net volwassen was, met haar heb ik nooit gepraat over dat ze vroeger niets mochten. Maar van mijn schoonmoeder kan ik mij herinneren dat ze begin jaren 70 graag wilde gaan werken maar dat mocht niet van haar man. Daarop volgde ze een cursus tot coupeuse/lerares en ging thuis naailessen geven. Zodat ze toch iets eigens in haar leven had.
als je het ‘lef’ hebt een boek over Pim Fortuyn te schrijven, ben ik wel nieuwsgierig naar dit boek..
gaat over sterke vrouwen?
mmmm, ik ben meer dan sterk geïnteresseerd, dus loot graag mee
Zoveel vrouwen die tegen de klippen op en met de destijds ‘geldende’ regels leefden. Heel interessant vindt ik.
Lijkt me heel boeiend!
Het lijkt mij een interessant boek om te lezen, ik loot graag mee.
Vooral omdat het gaat over sterke vrouwen, ik zie mijzelf niet zo als een sterke vrouw.
Ik vind het heel interessant om tegen de achtergrond van de vrouwen het verhaal te lezen.
Geweldig dat Jutta Chorus deze vijf vrouwen een podium geeft!
Het boek spreekt me aan omdat het nog steeds een actueel onderwerp is.
Op het gebied van emancipatie voor vrouwen is er wereldwijd nog veel werk te verzetten.
Daar zijn sterke vrouwen voor nodig, pioniers die het voortouw durven nemen en opkomen voor hun rechten en strijden tegen de nog steeds aanwezigen macho cultuur.
Ik wil dit boek graag lezen en doe dus graag mee. Ik ben begin 50-er jaren geboren en kan me in dit boek héél goed inleven.
Na deze inleiding ben ik erg nieuwsgierig geworden.
Ik kom uit een gezin met zes kinderen, vier jongens en twee meisjes.Mijn moeder kwam uit een gezin van 10 kinderen. ze moest op haar 12 -de al voor dag en nacht in betrekking terwijl ze op de lagere school tot de beste leerlingen van de klas behoorde..Dat heeft haar gevormd.. ze leerde “ goede manieren “ en gaf die door aan ons. Ze werd onheus bejegend en soms was het lastig om de heer des huizes te laten weten dat ze niet van zijn advances gediend was. Dan kwam
mijn oma op de proppen.. ( voor mij opoe).Ze was absoluut niet bang en ze ging op pad om de heer des huizes duidelijk te maken dat hij van haar dochter af te blijven had.Mijn moeder was daardoor ook niet bang en stond gedurende haar leven” haar mannetje”.Het was armoe troef bij ons thuis en mijn moeder ging toen de tweeling( de jongste twee in de rij) ook nog uit werken om wat extra geld te verdienen.Altijd bezig altijd strijdbaar ook in de kerk.. Ze is jaren geleden wat naar de heren van de Kerkraad gestapt om te zeggen hoe oneens ze het was met de gedachte dat vrouwen geen ambt konden vervullen in de kerk.. Laat staan een vrouwelijke predikant.
Door haar en haar kijk op de wereld en die van oma heeft ze van mij en mijn zusje erg zelfstandige vrouwen gemaakt.Ze is te jong overleden, maar ik ben haar erg dankbaar en zal dat mijn leven blijven.
Het zouden de verhalen van mijn moeder en oma kunnen zijn, over hen is ook geen boek geschreven!
Lijkt me een prachtig boek om te lezen. Ik ben geboren in de eind 50-tiger jaren. Mijn moeder en mijn oma waren ook sterke vrouwen. Maar staan nergens in een geschiedenisboek vernoemd.
Ik verheug me erop om dit prachtige boek te lezen!
Heel erg dankbaar dat deze vrouwen in het verleden zo moedig waren en daarmee de weg hebben geëffend voor generaties na hen! Ik lees er graag meer over.
Ik vind historische verhalen heel interessant en ik wil graag meer te weten komen over deze dames.
Als ik de naam Chorus lees, denk ik altijd aan mijn tijd bij de Katholieke vrouwen organisatie (Tilburg) waar ik werkte en Maria in de redactie van het ledenblad zat. We hadden altijd leuke gesprekken, ook over emancipatie van de plattelandsvrouwen! Wil dit boek graag lezen met Maria in mijn achterhoofd!
Dit boek daagt uit en prikkelt om de vrouwen geschiedenis in mijn familie te onderzoeken en na te denken over mijn eigen rol!
Ik ding graag mee om dit boek te winnen!
Ben heel benieuwd naar dit boek , ik kom zelf uit de verstikkende jaren 50 …..
verhaal over sterke vrouwen spreekt mij erg aan; ben helaas zelf niet zo sterk, geloof ik……..
Een verhaal over sterke vrouwen waar ik graag een voorbeeld aan wil nemen.
Ik voel mij niet zo sterk maar bewonder deze vrouwen enorm. Heel graag loot ik mee.
Lijkt me een zeer boeiend en tegelijkertijd informatief boek, ik zou het graag lezen!
Dit verhaal prikkelt mij om zelf onderzoek te doen naar mijn voormoeders. Hoe mooi om te zien dat de vrouw ongeacht of zij de spotlights ontvangen toch blijven groeien en bloeien.
Pioniers, voormoeders, vechters voor gerechtigheid.
Ik zou graag meer lezen over deze intrigerende vrouwen van toen en nu.
Ik hou van geschiedenis en dit boek over sterke vrouwen in de geschiedenis lijkt me heel boeiend.
Een prachtig boek dat ik graag wil lezen. Ook voor mijn leesclub een supergaaf en interessant boek om te bespreken. Daar zullen wij veel plezier van hebben!
Een sterk verhaal over vrouwen die het voortouw nemen ,dat spreekt mij aan.
Interessant hoe zoveel generaties er over denken
Ik wil graag het verschil meemaken van de vrouwen toen en nu
Het boek Alma’s dochters spreekt mij aan omdat het over sterke vrouwen gaat! Ik wil het graag lezen en leren van deze sterke vrouwen!