Shula Rijxman: ‘Ik ben streetwise’

Shula Rijxman (1959) is de nieuwe bestuursvoorzitter van de NPO. Wij gingen vorig jaar bij haar langs, toen ze als lid van de Raad van Bestuur van de Publieke Omroep al een van de machtigste mediavrouwen in Nederland was. “Ik ben de enige vrouw van de negen omroepbestuurders. Hoe dat is? Boeiend, haha.”

Energie

“Twee keer per week doe ik dertig minuten cardio en een uur krachttraining. Wat er ook gebeurt, dat moet. Heerlijk, even mijn hoofd vrijmaken. Tijdens het trainen kijk ik programma’s van de publieke omroep terug. Ik wil altijd geprikkeld worden. Ik slaap hooguit zes uur. Ik heb veel energie, daar is na mijn 50ste niks aan veranderd. Ik ben alleen iets rustiger geworden, volgens anderen. Ik snap wat ze bedoelen. Ik kan me snel vervelen. Praten om het praten vind ik vervelend. Vergaderingen duren me vaak te lang, dan denk ik: kom maar tot de kern.”

Streetwise

“Dit kristal komt uit mijn ouderlijk huis. Ik ben opgegroeid in Naarden, in een intellectueel gezin. Het was belangrijk dat je leerde. Toen ik 2 was nam mijn vader me al mee naar het museum. In dat milieu was ik degene die sigaretjes rookte op mijn 13de en niet goed op school was. Ik heb mijn mavodiploma. Dat had natuurlijk gymnasium moeten zijn. Ik ben meteen na de middelbare school gaan werken. Mijn vader was een figurant in mijn leven. In mijn puberteit scheidden mijn ouders, ik heb kort in een pleeggezin gewoond. Toen mijn moeder stierf moest ik voor mezelf zorgen. Ik deed bedrijfscommunicatie bij HCS, en nadat dat failliet ging, wilde ik voor mezelf beginnen. Bij de bank heb ik een leuterverhaal gehouden en zo 200.000 gulden krediet losgekregen. Uiteindelijk bouwde ik het uit tot een winstgevend communicatiebedrijf. Als kleuter was ik al ondernemend, en stelde voortdurend vragen. Ik ben streetwise. Henk Hagoort (haar directe collega in de RvB, red.) zegt altijd: jij bent erg intuïtief. Ik denk dan: nou, volgens mij is intuïtie ook gewoon je verstand gebruiken.”

Verbinding

“Ik doe het te weinig, maar ik kook graag. Zondag heb ik nog tonijn gemaakt, en groenten met een zoet laagje van olijfolie en rozijnen. Ik kook nooit uit een boek, maar uit mijn hart. Ik word gelukkig van een tafel vol mensen, en de structuurloosheid van Joodse gesprekken, zoals je die ziet bij Woody Allen: meer impuls gedreven en nooit oppervlakkig. Een beetje Italiaans, met handen en voeten, drie gesprekken tegelijk. Daar hou ik van. Verbinding zoeken, met alle zintuigen.”

Moeder

“De pianoconcerten twee en drie van Rachmaninov vind ik prachtig, maar dat heb ik pas laat leren waarderen. Bij ons thuis was klassieke muziek belangrijk. Als je bat mitswa werd, rond je 13de, was je volgens de Joodse wet volwassen. In mijn familie betekende dat dat je naar het Concertgebouw moest. Op die dag ben ik hem gesmeerd. Op mijn 14de besloot mijn moeder dat het tijd werd. Die avond is een belangrijke herinnering, want niet lang daarna is ze overleden aan een hartaanval. Ik ben nooit meer iemand tegengekomen die zo sereen en rechtvaardig was. Met alles wat zij heeft meegemaakt, heeft ze nooit iemand anders beoordeeld of gehaat. In de oorlog zat ze als onderduikster twee jaar op een zolderkamer van één bij twee meter waar ze niet mocht bewegen omdat beneden de Duitsers waren ingekwartierd. Stel je voor: je zit opgesloten en je halve familie wordt weggevoerd. Vervolgens trouw je met een man die achteraf niet zo leuk blijkt te zijn, en je moet alleen voor je drie kinderen zorgen. Mijn moeder kon heel somber en stil zijn. Ze vond het ingewikkeld dat ik zo outspoken was en buiten de lijnen liep. Maar ik voelde altijd haar liefde. Als ik aan haar denk, draai ik het liefst Bist du bei mir van Bach.”

Mijn zwakke plek

“(trots) Dit zijn mijn oudste zus, haar zoons, mijn jongste zus en mijn partner Sabine. Er is voor mij niks belangrijkers dan dit groepje mensen. Mijn oudste zus zorgt voor ons, als de oudste. Ze voelt zich verantwoordelijk om ons een thuis te geven, want we hebben al jong geen thuis meer gehad. Of ik door mijn jeugd anders naar de wereld ben gaan kijken? Nou, ik ben loyaal en trouw, maar ik verbind me niet makkelijk. Dat is ook jouw probleem in dit interview. Als ik me emotioneel verbind, voel ik me kwetsbaar. Mijn zwakke plek. In mijn werk komt dat goed uit. Ik kan makkelijk feiten onderscheiden van emotie. Al denken mensen bij mij, omdat ik emotioneel overkom, dat ik dat juist minder doe. Maar goed, het zijn ook negen mannen, hè. Haha, grapje. Babette, mijn woordvoerder, zegt dat dingen soms te persoonlijk bij mij binnenkomen. Als ik in een discussie roep dat ik er geen kloot van snap, hoor ik dat ook wel van collega’s. Het is maar deels waar. Ik kan geraakt worden als mensen mijn vertrouwen beschamen. Babet merkt dat als er iets groots gebeurt, dat het bij mij haakt. Maar dat komt gewoon omdat ik het hardop verwerk. Het lijkt verankerd te zijn, maar het is snel weg. Maar ik vergeet het nooit.”

Leiderschap

“Dit schilderij met mijn kinderfoto kreeg ik toen ik wegging bij IDTV. Ik kon daar mijn commerciële vaardigheid inzetten én programma’s ontwikkelen. Ik werd gecoacht door Neelie Kroes. Iemand die ons allebei goed kende, wilde dat wij elkaar ontmoetten. Ik reed naar haar toe en dacht: jeempie, dit is wel een heel belangrijke vrouw. Een jaar of drie hebben wij met elkaar gesproken. Ze vertelde over haar werkervaring en wat ze bij mij zag. Zij legde uit hoe zij zich in een standaard politieke omgeving ook als vrouw gepositioneerd heeft. En hoe belangrijk het was dat je andere vrouwen een kans gaf. Ik wilde leren hoe ik bestuurlijk, inhoudelijk en zakelijk met dingen om moest gaan. Dat bespreek ik nu met een mannelijke politicus. Een prachtige, wijze man. Meestal vraagt hij eerst hoe het gaat. En dan zegt hij: ik vind het belangrijk dat je nu dit of dat doet. Hij spiegelt mijn leiderschap, en geeft concrete en praktische adviezen. Dat is ontzettend fijn.”

Mijn telefoon

“Communicatie, beeld, of ‘content’ zo je wilt, is voor mij essentieel. Ik kijk veel series op mijn mobiel. Veep van HBO – over een Amerikaanse vicepresident – is hilarisch. Mijn telefoon is een actief onderdeel van mijn zijn.”

Zuiver

“Met Sabine en twee vrienden hebben we in Myanmar een rondreis gemaakt. We voeren door het weidse landschap van het Inle meer. Ik zei: zo voelt dus geluk! Deze pot is een mooie herinnering. Sabine is grappig, krachtig, een aanpakker. Zuiver en integer. What you see is what you get. Het zien van de waarheid en daar goed mee omgaan is een belangrijke drive voor mij. Als je in een onveilige omgeving opgroeit, omdat er spanning is tussen je ouders, moet je als kind positie kiezen. Je leert om snel te kijken wat er klopt en wat niet. Ik woon nu achttien jaar samen met Sabine, maar ik begon mijn leven met een man. Ik heb nooit gehad: waar hoor ik bij? Ik dacht alleen: wat gebeurt mij? Zij is ondernemer. We gaan mee naar elkaars zakelijke bijeenkomsten. Het is waarschijnlijk dat mensen, als wij weggaan, zeggen: zag je die twee vrouwen? Elke vorm van uitzondering op de standaard wordt besproken. Ik ben bezig om die verschillen bij de publieke omroep bespreekbaar te maken en te overbruggen. We hebben nog steeds te weinig diversiteit onder medewerkers. Ik ben de enige vrouw van de negen omroepbestuurders. Hoe dat is? Boeiend, haha.”

Geloof

“Het Joodse geloof is onderdeel van wie ik ben. Ik ben traditioneel opgevoed, maar mijn moeder was atheïst. We vierden de hoge feestdagen, maar we gingen bijna nooit naar de synagoge, en ik heb nooit sabbat hoeven houden. Ik eet geen varkensvlees. Maar ik geloof niet in een man met een baard die bepaalt wat er gebeurt. Ik lees graag. Mijn favoriete roman is Een duif en een jongen van de Israëlische schrijver Meir Shalev. Zijn diepgravende beschrijving van mensen en situaties is fantastisch. Mijn moeder vond dat ik in Israël moest gaan wonen. Deep down had ze een onveilig gevoel overgehouden aan de oorlog. Veel joden dachten dat Israël de staat was waar het Joodse volk veilig zou zijn. Mijn moeder hoopte dat ik daar een bijdrage aan kon leveren, maar ik heb het niet gedaan. Of ik nu zelf last heb van antisemitisme? Als ik nee zeg, wordt er morgen op internet geroepen dat ze me alsnog gaan bedreigen. En als ik ja zeg kan dat ook een trigger zijn. Ik laat deze vraag passeren. Ik ben voorzichtig geworden.”

Shula Rijxman (1959) vormde sinds 2012 samen met Henk Hagoort de Raad van Bestuur van de Nederlandse Publieke Omroep (NPO). Van 1996 tot 1999 was ze mede-eigenaar van Martsell Productpresentaties. Tussen 2002 en 2012 was ze algemeen directeur bij productiehuis IDTV.

Uit Zin 11 2015. Tekst: Minou op den Velde | Beeld: Brenda van Leeuwen | Visagie: Manous Nelemans